Zaraza ogniowa 
– stałe zagrożenie w sadach ziarnkowych

Od kilku sezonów wegetacyjnych obserwuje się wzrost nasilenia zarazy ogniowej – choroby powodowanej przez bakterię Erwinia amylovora. Największe straty gospodarcze powoduje ona w uprawach gruszy i jabłoni, ale poraża wiele gatunków z rodziny różowatych: głogi, pigwy, pigwowce, jarzębiny, świdośliwy, irgi, ogniki.

Janusz Miecznik

Bakteria Ewinia amylovora ma status organizmu kwarantannowego i podlega obowiązkowi zwalczania, ale tylko wtedy, gdy wystąpi na materiale szkółkarskim gatunków roślin uznanych w Unii Europejskiej za jej żywicieli. Zaraza ogniowa w sprzyjających warunkach w ciągu kilku tygodni może zniszczyć cały sad lub szkółkę i rozprzestrzenić się na znacznym obszarze. Jej rozwojowi sprzyja temperatura powietrza powyżej 18°C i wilgotność przekraczająca 80%.

Na wykresie przedstawiono okresy zagrożeń zarazą ogniową w sezonie 2021. Jednoznacznie można stwierdzić, że był on bardzo sprzyjający rozwojowi bakterii Erwinia amylovora, w wielu sadach gruszowych i jabłoniowych doszło do znacznych porażeń drzew.

Źródła infekcji zarazą ogniową

Największe zagrożenie występuje w okresie kwitnienia drzew i intensywnego wzrostu pędów. Każde mechaniczne uszkodzenie roślin przez grad czy silny wiatr zwiększa ryzyko infekcji. Bakterie są przenoszone z kroplami deszczu oraz przy udziale owadów i ptaków. Źródłem zarazy mogą być także materiał szkółkarski (Zdj. 1) i narzędzia używane do prac sadowniczych.

Późnowiosenne zakładanie kwater jabłoni czy gruszy może skutkować tym, że nowo posadzone drzewa będą kwitły w tym samym czasie co gatunki dziko rosnące, będące gospodarzami zarazy ogniowej.

Miejscem zimowania bakterii najczęściej jest pogranicze zgorzeli występujących na zdrewniałych częściach drzew (Zdj. 2). Bakterie mogą zasiedlać bezobjawowo tkanki w odległości nawet 1 m od zgorzeli i pąki śpiące.

Wiosną, w czasie nabrzmiewania pąków, bakterie uaktywniają się i szybko namnażają, w wyniku czego następuje powiększanie się ran zgorzelowych. W ich pobliżu pojawiają się też wycieki bakteryjne (charakterystyczne tylko dla zarazy ogniowej). Jednak nie zawsze towarzyszą porażeniu przez bakterie i wtedy zarazę można pomylić z innymi chorobami. Wycieki bakteryjne są źródłem pierwotnych infekcji kwiatów, liści i rozwijających się pędów. Do zakażenia drzew dochodzi przez zranienia i naturalne otwory. Okres inkubacji zarazy to od kilku dni do kilku tygodni. Gdy intensywne namnażanie się bakterii przypadnie na fazę kwitnienia, to zwykle dochodzi do epidemicznego wystąpienia zarazy.

Objawy zarazy ogniowej

Porażone kwiaty najpierw sprawiają wrażenie nasyconych wodą, następnie gwałtownie więdną, kurczą się i zamierają, nabierając brunatnego zabarwienia. Mogą one pozostać na drzewach nawet do jesieni. Na brzegach porażonych liści, wokół głównego nerwu lub pomiędzy nerwami pojawiają się brunatne plamki. Wraz z rozwojem choroby plamki rozszerzają się i opanowują całą powierzchnię blaszki liściowej. W przypadku jabłoni liście przybierają barwę czerwonobrunatną, a u gruszy prawie czarną. Porażone liście kurczą się i zwijają wzdłuż nerwu głównego do środka i, podobnie jak kwiaty, mogą utrzymywać się na drzewie przez cały okres wegetacji. Młode zielone pędy więdną od wierzchołka. Wierzchołki chorych pędów zakrzywiają się na kształt pastorału i, podobnie jak liście, brunatnieją i zamierają (Zdj. 3). Silnie porażone drzewo o licznych chorych pędach wygląda tak, jakby było oparzone przez ogień, zwłaszcza podczas deszczowej pogody.

Zakażeniu mogą ulegać także młode zawiązki owoców, rzadziej starsze owoce. Z czasem owoce zamierają i zasychają – przypominają mumie i, podobnie jak kwiaty i liście, mogą długo utrzymywać się na drzewie.

Pod koniec lata rozwój choroby ulega zahamowaniu, wówczas zaznacza się wyraźna granica pomiędzy zdrową a martwą tkanką na gałęziach w postaci charakterystycznego pęknięcia kory. Kształt zgorzeli przypomina elipsę o poszarpanych brzegach (Zdj. 2).

Profilaktyka i zwalczanie zarazy ogniowej

Przed zakładaniem plantacji i w trakcie ich prowadzania należy dokładnie lustrować ich otoczenie. Z bezpośredniego sąsiedztwa sadów i szkółek należy usuwać dziko rosnące rośliny żywicielskie zarazy ogniowej, zwłaszcza głogi. Zagrożenie stanowią również stare sady przydomowe oraz przydrożne nasadzenia grusz lub jabłoni. Aby ograniczyć potencjalne rozprzestrzenianie się choroby, należy zwalczać mszyce, przędziorki i miodówki. W sadach zagrożonych infekcją trzeba ograniczyć nawożenie azotem oraz zaniechać letniego cięcia drzew i mechanicznego przerzedzania kwiatów.

Materiał szkółkarski powinien być wolny od bakterii chorobotwórczych. Można to potwierdzić, zlecając analizę laboratoryjną na ich obecność – tego rodzaju usługi świadczy m.in. laboratorium Instytutu Agronomicznego Fertico w Grójcu. Należy też zadbać, aby na nowo posadzonych drzewach nie doszło do infekcji poprzez kwiaty – niedopilnowanie tego skutkuje problemami z zarazą w kolejnych latach prowadzenia sadu.

Wsparcie w przeciwdziałaniu rozprzestrzenieniu się i rozwojowi zarazy ogniowej stanowi system sygnalizacji zagrożeń i korzystanie z Info-Karty. W celu wczesnego wykrycia choroby zaleca się przede wszystkim lustrację sadu, zwłaszcza krótko przed oraz mniej więcej 2 tygodnie po kwitnieniu.

Po stwierdzeniu objawów po raz pierwszy na danym terenie rekomendowane jest usuwanie całych drzew. Jeśli drzewa porażone są w niewielkim stopniu, trzeba wyciąć lub wyłamać chore pędy i gałęzie z minimum 50-centymetrowym zapasem z pozornie zdrowej części rośliny. Usunięte części drzew należy spalić. Narzędzia używane do cięcia trzeba dezynfekować w 70-procentowym alkoholu, denaturacie lub 10-procentowym roztworze podchlorynu sodu. Miejsca po cięciu zabezpiecza się pastą z farby emulsyjnej z dodatkiem środka miedziowego.

Niezbędnym działaniem profilaktycznym są zabiegi preparatem Nordox 75 WG (tlenek miedzi) i innymi produktami miedziowymi w okresach: nabrzmiewania, pękania pąków i kwitnienia oraz po wystąpieniu zjawisk pogodowych uszkadzających rośliny (np. gradobiciu). Środki te działają bakteriobójczo, ale jedynie powierzchniowo. Wielką zaletą preparatu Nordox 75 WG jest powolne uwalnianie jonów miedzi, co znacznie wydłuża działanie bakteriostatyczne oraz minimalizuje zagrożenie poparzenia kwiatów i pośrednio ordzawienia owoców (czego nie można powiedzieć o produktach zawierających miedź w formie tlenochlorku). Stosowanie w trakcie wegetacji nawozu Viflo miedź-bor, zawierającego nanocząsteczki miedzi, poprawia odporność drzew na infekcje bakteryjne.

Grzechem głównym w walce z zarazą ogniową jest zbyt późne działanie, kiedy są już widoczne objawy destrukcyjnego działania bakterii. Dopiero zamierające pędy zmuszają sadowników do szukania rozwiązań, a jest zdecydowanie za późno, żeby wyeliminować bakterie na poziomie podobnym do zwalczania grzybów chorobotwórczych.

Prowadząc sad jabłoniowy czy gruszowy, trzeba przyjąć za regułę, że od początku wegetacji, a zwłaszcza kwitnienia, bezwzględnie prowadzi się zabiegi przeciwko zarazie, nie czekając na objawienie się choroby.

Jednym z rekomendowanych rozwiązań jest Blossom Protect, którego substancją czynną jest mikroorganizm – grzyb Aureobasidium pullulans. Jest to preparat do stosowania zapobiegawczo w okresie kwitnienia, między fazą początku kwitnienia (mniej więcej 10% kwiatów otwartych) a fazą, gdy większość płatków opadła (BBCH 61–67).

Środkiem stymulującym naturalne mechanizmy odporności roślin jest Plantivax, zawierający polisacharyd laminarynę. Po zastosowaniu tego środka rośliny wytwarzają białka odporności, fitoaleksyny, następuje także lignifikacja ścian komórkowych. Aplikowany nalistnie, wykazuje działanie układowe.

Do ochrony przed zarazą ogniową jabłoni i gruszy (także przed wtórnymi infekcjami!) zarejestrowany jest preparat Regalis® Plus 10 WG. To regulator wzrostu ograniczający wyrastanie pędów „wodnych” oraz powodujący skrócenie jednorocznych przyrostów, co obniża ryzyko porażenia roślin.

 

Warto wiedzieć, że…

…Info-Karta to system komunikatów sadowniczych, z którego korzystają tysiące użytkowników w całej Polsce. Dzięki nim jako pierwszy wiesz, kiedy i jak chronić swoje uprawy. Komunikaty w ramach Info-Karty dotyczą upraw ziarnkowych, pestkowych i jagodowych. Powiadomienia wysyłane są przez SMS i e-mail. To praktyczne i proste rozwiązanie – sprawdź!