Zagrożenie ze strony muszki plamoskrzydłej (Drosophila suzukii Matsumura) na plantacjach jagodowych i pestkowych
Muszka plamoskrzydła (Drosophila suzukii Matsumura) jest muchą z rodziny wywilżyn
(Drosophilidae), z rzędu muchówek (Diptera)
Zezwolenie – Exirel
Występowanie i rośliny żywicielskie
Drosophila suzukii jest gatunkiem endemicznym w Azji południowo-wschodniej,
obejmującym Japonię, Chiny, Koreę. W skutek globalnego handlu w 1980 roku wykryto ją na
Hawajach, gdzie spowodowała straty ekonomiczne, zaś we wrześniu 2008 roku znaleziono ją
na plantacji maliny w Kalifornii, w Stanach Zjednoczonych, skąd przemieściła się dalej
zasiedlając kolejne stany USA, Kanadę, Meksyk oraz Argentynę i Brazylię oraz Urugwaj w
Ameryce Południowej. W Europie pierwsze muchy zostały złowione w Hiszpanii i Włoszech
w 2008 roku, a kolejne we Francji. W latach 2010-2020 muszka plamoskrzydła zasiedlała
kolejne kraje takie jak: Szwajcaria, Chorwacja, Austria, Słowenia, Portugalia, Belgia,
Holandia, Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy, Węgry, Grecja, Czechy, Słowacja, Bośnia i
Hercegowina, Czarnogóra, Cypr, Bułgaria, Polska (wykryta w 2014r na plantacjach borówki
wysokiej i maliny), Turcja, Ukraina, Szwecja i Finlandia. Aktualnie muszka plamoskrzydła
została wykryta w 51 krajach na 5 kontynentach.
D. suzukii jest gatunkiem polifagicznym (wielożernym), który może występować na
wszystkich dojrzewających i nieuszkodzonych owocach miękkich zarówno tych uprawnych
np. borówka wysoka, malina, jeżyna, truskawka, porzeczka, morela, brzoskwinia, czereśnia,
wiśnia, śliwa i in. jak i dziko rosnących np. bez czarny, jagoda leśna, jeżyna, czereśnia ptasia,
antypka i in.. W przypadku braku owoców Drosophila suzukii może żywić się sokiem z
rannych dębów, wyciekającym ze zranień kory oraz substancjami wydzielanymi przez
miodniki znajdujące się na liściach wiśni i czereśni. Gdy u dojrzewających owoców zmienia
się ich kolor i wzrasta poziom rozpuszczalnych cukrów stają się one bardziej podatne na atak
muszki plamoskrzydłej. Kryterium doboru owocu opiera się na grubości skórki jego owocu,
czyli jeśli D. suzukii jest w stanie ją przeciąć swoim pokładełkiem to taki owoc staje się jej
gospodarzem. W przypadku braku dojrzewających owoców w terenie D. suzukii może
atakować te uszkodzone lub słabszej, jakości, może także zasiedlać owoce opadłe na ziemię, bądź uszkodzone przez inne szkodniki np. gąsienice czy czynniki np. grad, po którym
obserwowano obecność D. suzukii na jabłkach i pomarańczach.
Sytuacja z muszką plamoskrzydłą w latach 2015-2020 na wiśni i czereśni
W Polsce D. suzukii została odłowiona po raz pierwszy w 2015 roku na czereśni w
okresie po zbiorze owoców. W latach 2016-2019 muszka ta odławiała się w niewielkich
ilościach, poniżej 10 osobników na pułapkę na tydzień – zagrożenie niskie i praktycznie nie
wyrządzała szkód o znaczeniu gospodarczym. Liczniejszy jej pojaw notowano zazwyczaj w
drugiej części sezonu, po zbiorze owoców wiśni i czereśni. Taka schematyczność niestety
uśpiła czujność nie jednego producenta przez to wielokrotnie rezygnowali oni nawet z
prowadzenia monitoringu szkodnika. Dodatkowo w roku 2020 panowały niższe temperatury i
wyższa wilgotność, a więc warunki korzystne dla rozwoju muszki plamoskrzydłej, stąd na
wiśni i czereśni muchówki zaczęły odławiać się do pułapek już w połowie czerwca, jednak
najbardziej liczne odłowy wynoszące średnio od 50,4 do 186,9 szt. na pułapkę na tydzień, a
więc były odpowiednio na poziomie średnim i wysokim (Tab. 1.), notowano w lipcu, sierpniu
i wrześniu. Notowano także uszkodzenia owoców czereśni na poziomie od, 10 do 30%, ale to
oznaczało, że praktycznie cały plon był zniszczony, gdyż nie było szans na oddzielenie
owoców zdrowych od tych z larwami.
| Próg zagrożenia | Liczba muchówek D. suzukii (♂ + ♀) na pułapkę na tydzień |
|---|---|
| Bardzo wysoki | >300 |
| wysoki | 100-300 |
| średni | 10-100 |
| niski | <10 |
Objawy żerowania i szkodliwość
Na skórce owocu, po złożeniu jaja, pojawia się niewielkie zranienie – nakłucie
pokładełkiem samicy (Fot. 1.). Dalszą destrukcję owocu powodują larwy, które żywią się jego
miąższem. W przypadku jaj złożonych do owocu tuż przed zbiorem, uszkodzenia skórki
można nie zauważyć i owoce są zbierane, a wyraźne uszkodzenia widoczne są podczas
żerowania larw (wyciek soku z owocu) w transporcie, przechowywaniu i w handlu.
Skórka na zasiedlonych owocach zaczyna zapadać się wokół miejsca jej uszkodzenia
powodując uwidocznienie się blizny powstałej podczas składania jaja do owocu, która
wtórnie zostaje zaatakowana przez patogeny (np. szara pleśń) i inne owady, które żywią się
sokiem i miąższem owocu i powodują postępujące jego gnicie. Dodatkowo zarówno larwy jak
i dorosłe osobniki D. suzukii są wektorem drożdży i bakterii, które przyczyniają się do
zwiększenia intensywności procesu gnilnego owocu (Fot. 2.)
Uszkodzenia spowodowane przez larwy D. suzukii powodują, że owoce stają się nie
handlowe. W przypadku dużej presji szkodnika i nie podjęcia z nim walki straty mogą sięgać
nawet 100% (Fot. 3.).
Rozwój szkodnika
Dynamiczny rozwój muszki plamoskrzydłej jest możliwy ze względu na powszechną
uprawę owoców miękkich oraz zróżnicowanie warunków klimatycznych, przez co efektem
jest rozciągnięty okres dojrzewania owoców, a ponadto są lasy, w których znajduje ona
odpowiedni mikroklimat i rośliny żywicielskie niemal przez cały rok. Natomiast w regionach
bardziej północnych, gdzie występują ostrzejsze zimy D. suzukii może znaleźć miejsca
zimowania, które na ogół będą związane z ludzkimi siedliskami. Zimują osobniki dorosłe.
Muchówki pojawiają się wiosną (temperatura > 5oC), ale niektóre osobniki mogą być
aktywne także podczas ciepłych zimowych dni. Do zapłodnienia dochodzi zazwyczaj w ciągu
dnia, gdy temperatura jest względnie wysoka. Jaja składane są do dojrzewających owoców, a
ich liczba przypadająca na jeden owoc waha się od jednego do kilku. W miejscu składania jaj
widoczne są drobne blizny, z których wystają białe rurki oddechowe i wycieka sok (Fot. 4.).
Miejsca złożenia jaj przez D. suzukii są łatwe do zaobserwowania na owocach o gładkiej i
ciemnej skórce, jak np. borówka wysoka, czereśnia czy wiśnia. Składanie jaj trwa 10-65 dni
(maksymalnie 21 jaj/dzień), każda samica może złożyć średnio 350 jaj w ciągu swojego
życia.
Larwy wylęgają się z jaj po 1-3 dniach, następnie żerują przez 3-13 dni, a po
osiągnięciu dojrzałości wiele z nich przepoczwarcza się w owocu (Fot. 5.), lub na jego
powierzchni, a niektóre mogą spać na glebę i po niej pełzać.
Stadium poczwarki trwa od 4 do 43 dni. Minimalna, optymalna i maksymalna
temperatura, w której zachodzi rozwój szkodnika wynosi 13,4; 21,0 i 29,4oC. D. suzukii jest
najbardziej aktywna w zakresie temperatur 20-25oC. Muszka plamoskrzydła może mieć od 3
do 9 pokoleń rocznie na terenie zachodniej części Stanów Zjednoczonych, Kanady i
Północnych Włoszech. Natomiast w Polsce szacuje się, że szkodnik ten może rozwinąć 5-7
pokoleń w roku. Okres życia osobników dorosłych D. suzukii wynosi 20-56 dni, ale niektóre
zimujące muchówki mogą przeżywać więcej niż 200 dni. Z ostatnich badań przeprowadzonych w USA wynika, że istnieją dwa morfotypy, obydwu płci D. suzukiiwiększe i ciemniejsze, które bardziej tolerują chłodniejszy klimat, oraz mniejsze, o kolorze
ciała jaśniejszym- formy letnie, źle znoszące chłody.
Zima 2020/2021 okazała się dość mroźna. W wielu miejscach kraju temperatura
powietrza spadała poniżej -20oC. Wydaje się, że w takiej temperatury muchówki D. suzukii
nie przetrwają. Jednak na okres zimy kryją się one na opadłych liściach pod śniegiem, w
zadrzewianiach, w spękaniach kory drzew, siedliskach ludzkich, w kanalizacji, gdzie nie
notuje się aż takich spadków temperatury, a znając możliwości reprodukcyjne szkodnika w
sprzyjających warunkach odbudowa jego populacji nastąpi błyskawicznie.
Identyfikacja
D. suzukii to muchówka z czerwonymi oczami, o skrzydłach rozpiętości 5-6 mm,
samica ma wielkość 3,2-3,4 mm, natomiast samiec jest nieco mniejszy 2,6-2,8 mm. Jej ciało
ma barwę żółtawą do brązowej, a na odwłoku widoczne są ciemne pasy. Jaja D. suzukii są
początkowo przezroczyste, później- mlecznobiałe długości 0,4-0,6 mm i średnicy 0,2 mm,
posiadają dwie „rurki oddechowe”, które wystają ponad skórką owocu, do którego zostało
złożone jajo. Jaja są składane do owoców i w nich wylęgnięte larwy przechodzą kolejne
stadia rozwojowe. Larwy są mlecznobiałe i dorastają do 6,0 mm długości, często są one
trudne do wykrycia wewnątrz owocu. Natomiast poczwarki są cylindryczne, czerwonobrązowe, długości do 3,5 mm i szerokości 1,2 mm z dwoma małymi wyrostkami na końcu.
Samce (Fot. 6.) tego gatunku są dość łatwe do oznaczenia, ze względu na obecność
czarnych plam w dolnej części skrzydeł, które można dostrzec nawet bez pomocy lupy czy
binokularu. Kolejną cechą rozpoznawczą męskiego osobnika są czarne grzebienie na
łączeniach segmentów przednich odnóży jednak, aby je dostrzec trzeba skorzystać z
mikroskopu stereoskopowego. Identyfikacja samic (Fot. 7.) także wymaga użycia takiego
sprzętu, gdyż nie posiadają one charakterystycznych cech widocznych u samca, natomiast
wyposażone są w silne, ząbkowane pokładełko, którym nacinają skórkę owocu podczas
składania jaj do jego wnętrza.
Metoda prowadzenia obserwacji i masowych odłowów
Monitoring muchówek Drosophila suzukii jest trudniejszy do prowadzenia w
gospodarstwach mniejszych obszarowo, o zróżnicowanej strukturze roślin uprawnych i
żywicielskich oraz w przypadku uprawy gatunków, których owoce dojrzewają stopniowo i są
zbierane wielokrotnie np. borówki, truskawki, maliny. Monitoring tego szkodnika powinien
być prowadzany przez wszystkich plantatorów (także w ogrodach działkowych), gdyż tylko
wczesne wykrycie szkodnika, pozwoli na podjęcie działań ograniczających jego liczebność i
powodowane przez niego straty gospodarcze. Na początku sezonu (marzec, kwiecień)
najlepiej jest zawiesić pułapki w sąsiadujących z uprawą żywopłotach, refugiach czy na
obrzeżach lasu. Pułapki na takich nieużytkowanych rolniczo terenach należy zawieszać, gdy
średnia temperatura osiągnie około 5
oC, na wysokości około metr na ziemią w miejscu
zacienionym Uprawy zlokalizowane w sąsiedztwie w/w obiektów są zdecydowanie bardziej narażone na ryzyko pojawienia się muszki plamoskrzydłej na plantacji, w porównaniu z tymi,
które znajdują się w sąsiedztwie np. zbóż: pszenica, żyto, jęczmień, a także ziemniaków.
Trzeba podkreślić, że także bardzo niekorzystnym sąsiedztwem są wiśnie i czereśnie, gdyż
lepkie substancje wydzielane przez miodniki znajdujące się na ich liściach mogą służyć za
pokarm dla D. suzukii, w czasie, gdy nie ma innego lub owoców w terenie. Na początku
sezonu wegetacyjnego pułapki nie powinny być umieszczane bezpośrednio w sadzie, gdyż
mogą one przywabiać muchy szkodnika. Dopiero po odłowieniu większej liczby muchówek
na sąsiadującym terenie (refugia, lasy itp.), kolejnym działaniem jest zawieszenie pułapek
przeznaczonych do masowego odłowu szkodnika wzdłuż granicy między uprawą a lasem – co
4,0 m oraz dookoła kwatery – co 2,0 m aby owady, które będą kierowały się na uprawę,
zostały zwabione przez płyn wabiący i wpadły do pułapek. Ponadto, konieczne jest
zawieszenie w sadzie wiśniowym/czereśniowym, co najmniej dwóch pułapek do monitoringu
szkodnika na wysokości 1,0-1,5 m. Po odłowieniu pierwszych osobników w pułapkach
wewnątrz plantacji, w celu ograniczenia dalszej inwazji, wskazane jest zawiesić, co najmniej
150-200 pułapek na 1 ha, czyli co 4-5 m w każdym rzędzie, w celu masowego odławiania
nalatujących muchówek szkodnika. Efektywność takiego odłowu, w zależności od liczebności
szkodnika i czynnika wabiącego, może osiągać poziom 40-60 %. Do monitoringu jak i do
masowych odłowów najlepiej wybrać pułapki o małych otworach wlotowych, aby do środka
mogły dostać się tylko małe owady np. Drosinal (Fot. 8).
Pułapki należy kontrolować raz w tygodniu, przelewać płyn z odłowionymi owadami
przez gęste sitko (okazy poddać identyfikacji) i odzyskany płyn wlać ponownie do pułapki,
uzupełniając go do wymaganego poziomu (około 300 ml). Natomiast, co 4-5 tygodni należy
całkowicie wymienić płyn wabiący, na nowy, najlepiej o innym składzie, aby muchówki nie
przyzwyczaiły się do jednego zapachu. Zużyty płyn można wlać do kanalizacji.
Czynniki ograniczające, profilaktyka i zwalczanie
Przestrzeganie higieny uprawy – zbieranie wszystkich owoców z sadu zarówno z
roślin jak i z gleby pod nimi, po to, aby nie wabiły muchówek Drosophila suzukii. Choć
metoda ta jest bardzo pracochłonna/kosztowna to im mniej w sadzie będzie takich odpadów
tym mniej intensywniejszy będzie zapach fermentujących owoców wabiący D. suzukii i inne
muchówki. Pozostawione w sadzie owoce są idealnym miejscem do składania jaj przed
samice muszki plamoskrzydłej. Szacuje się, że w przypadku owoców miękkich 15-20%
owoców w plonie to odpady, które należy zbierać i zamykać np. w szczelnych plastikowych
skrzynio-paletach z zamykaną pokrywą lub w beczkach i poddać je fermentacji. W takich
warunkach owoce sfermentują w ciągu dwóch tygodni i dopiero po tym czasie można je
wywieść na pole i zmieszać z glebą przy pomocy narzędzi mechanicznych. Dodatkowo, jeśli
opakowania używane w handlu wracają do plantatora/eksportera to należy niezwłocznie
sprawdzić ich czystość i w razie potrzeby dokładnie umyć, gdyż nawet niewielka ilość
owoców (lub resztki soku) znajdujące się na ścianach opakowań mogą wabić D. suzukii oraz
umożliwić jej składania jaj. Krótsze przerwy pomiędzy zbiorami czy też wcześniejszy zbiór
owoców nim osiągną one dojrzałość zbiorczą także mogą pomóc zredukować liczbę
zasiedlonych owoców przez Drosophila suzukii. Niestety należy liczyć się z tym, że owoce
wiśni/czereśni zebrane wcześniej tj. przed dojrzałościom zbiorczą nie osiągną pełnych
rozmiarów i smaku. Jednak, jeśli zbierzemy je wcześniej to przynajmniej będą one bez jaj czy
larw D. suzukii.
Monitorowanie uszkodzonych owoców i larw – zarówno przed jak i po zbiorze oraz
przed wysłaniem owoców na rynek, powinny być one sprawdzone na obecność larw
Drosophila suzukii, gdyż sprzedaż owoców z larwami spowoduje utratę wiarygodności i reputacji producenta/dostawcy. W przypadku wykrycia D. suzukii w pułapkach warto
przeprowadzać lustracje sadu w poszukiwaniu uszkodzonych owoców. Szczególną uwagę
powinny wzbudzić owoce ze zranieniami, na których tkanka wokół nich zapada się (Fot. 9).
Uszkodzone owoce można zebrać i włożyć do szklanego lub plastikowego pojemnika
i przykryć szczelnie gazą. Jeśli w owocach znajdują się jaja lub larwy to w przypadku
przetrzymywania ich w temperaturze pokojowej przez kilka czy kilkanaście dni powinny
pojawić się osobniki dorosłe, które można łatwo zidentyfikować.
W celu sprawdzenia obecności larw w owocach, należy pobrać próbkę, co najmniej
100 losowo wybranych, dojrzałych owoców, z każdej przewidzianej do zbioru odmiany lub
partii owoców z chłodni. Jeśli plantacja sąsiaduje z lasem to owoce należy zbierać z obrzeża
plantacji od strony źródła nalotu szkodnika. Owoce należy włożyć do plastikowych lub
szklanych, przezroczystych pojemników, bądź torby foliowej i lekko zgnieść ręką, następnie
do torby lub pojemnika należy wlać roztwór wody i cukru (170-180 g cukru na 1,0 L wody)
lub soli (75,0 g na 1,0 L wody), całość wymieszać i pozostawić na 10 minut, następnie dodać
kilka kropel środka przeciw pieniącego, zmieszać i odstawiać na 10 minut. Jeśli larwy są
obecne w próbie owoców będą one unosić się w pulpie lub na jej powierzchni.
Inną metodą zdiagnozowania larw w owocach jest umieszczenie ich na jedną noc w
zamrażalce. Jeśli próba jest pozytywna lawy wyjdą na powierzchnię owoców. Zwalczanie chemiczne – powinno być ukierunkowane na zniszczenie form dorosłych,
by nie dopuścić do złożenia jaj do dojrzewających owoców. W USA i innych krajach, gdzie
szkodnik czyni znaczne szkody, wykonuje się 5-10 zabiegów zwalczających w sezonie. W
naszym kraju aktualnie do zwalczania D. suzukii na wiśni i czereśni zarejestrowane są tylko
dwie substancje aktywne: deltametryna (np. Decis Mega 50 EW, Deka 2,5 EC, Poleci 2,5 EC)
i od 2020 roku cyjanotraniliprol (Exirel 100 SE). Cyjanotraniliprol to nowa substancja
aktywna z grupy antranilowych diamidów i zaliczana jest wg klasyfikacji IRAC do grupy 28.
W tej grupie znajdują się substancje czynne, które działają na układ nerwowy i mięśniowy
owadów. Exirel 100 SE działa na owady kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie wgłębnie oraz
translaminarnie. Środek ten przeznaczony jest do stosowania przy użyciu samobieżnego lub
ciągnikowego opryskiwacza sadowniczego, wyposażonego w rozpylacze drobnokropliste.
Produkt Exirel 100 SE stosuje się od fazy osiągnięcia przez owoce około 90% wielkości do
fazy dojrzałości zbiorczej owoców (BBCH 79 – 87). Zabieg wykonuje się po wystąpieniu
szkodnika, w czasie składania jaj oraz wylęgu pierwszych larw. Maksymalna i zalecana
dawka dla jednorazowego zastosowania: 750 ml/ha. Zalecana ilość wody: 1000-1300 l/ha.
Zalecane opryskiwanie: drobnokropliste. Maksymalna liczba zabiegów w sezonie
wegetacyjnym: 2 (z uwzględnieniem zabiegów wskazanych we wcześniejszej części
etykiety). Odstęp miedzy zabiegami:, co najmniej 10 dni. Wart dodać, że preparat ma tylko 7
dni karencji i może być stosowany późniejszym okresie wegetacji (BBCH 87) wtedy, kiedy
presja szkodnika jest największa.
Badania laboratoryjne nad oceną skuteczności działania preparatu Exirel 100 SE w
zwalczaniu muszki plamoskrzydłej były prowadzone w Instytucie Ogrodnictwa – PIB kilka
lat temu. Obejmowały one ocenę bezpośredniego wpływu ww. preparatu na muchówki D.
suzukii. Określano także wpływ środka Exirel 100 SE na muchówki D. suzukii po podaniu im
niezasiedlonych owoców wiśni, uprzednio opryskanych tym produktem. Badano także
efektywność produktu Exirel 100 SE w zwalczaniu larw D. suzukii znajdujących się w
zasiedlonych owocach wiśni. W doświadczeniach stosowano produkt Exirel 100 SE w
dawkach 0,75 l/ha. Efektywność badanego produktu – Exirel 100 SE w dawce 0,75 l/ha w
zwalczaniu muchówek D. suzukii była wysoka i wynosiła po 24h od opryskiwania 84,2%, zaś
po 48h 91,9% (Fot. 10).
Exirel 100 SE powodował także wysoką śmiertelność muchówek szkodnika
wynoszącą 83,3%, gdy miały one kontakt z opryskanymi owocami wiśni. Równie wysoką
śmiertelność po zastosowaniu insektycydu Exirel 100 SE notowano w przypadku larw D.
suzuki żerujących w owocach wiśni – wynosiła ona 87,8%. Powyższe wyniki uzyskane w
warunkach kontrolowanych wskazują na wysoką przydatność preparatu Exirel 100 SE do
zwalczania muszki plamoskrzydłej. Strategia walki z tym szkodnikiem wymaga integracji ze
sobą różnych wyżej wspomnianych metod, a więc masowych odłowów, utrzymywania
higieny zbiorów, oraz stosowania środków chemicznych. Tylko takie szerokie podejście do
ochrony sadów wiśniowych i czereśniowych przed tym szkodnikiem zapewni akceptowalny
poziom jego kontroli. Mamy nadzieję, że po tak trudnym sezonie każdy producent w roku
bieżącym będzie prowadził monitoring D. suzukii, a w razie potrzeby do ochrony włączy
nowo zarejestrowany produkt Exirel 100 SE.
