Wapń w owocach

Ekstremalne warunki pogodowe latem i jesienią ubiegłego roku miały negatywny wpływ na jakość i zdolności przechowalnicze jabłek. Główną przyczyną było utrudnione pobieranie i gromadzenie wapnia w owocach spowodowane znacznym deficytem wody.

Bardzo upalna pierwsza połowa lipca i praktycznie cały sierpień 2015 r., kiedy temperatura przekraczała 35–38°C (17–20 dni z temperaturą >30°C), doprowadziły do niespotykanej do tej pory w Polsce sytuacji, ponieważ dzienna ewapotranspiracja w sadach przekroczyła 5,7 mm. Brak opadów w tym czasie doprowadził do największego w ostatnich latach deficytu wody, który według IUNG osiągnął w centralnej i wschodniej Polsce pod koniec sierpnia poziom prawie 300 mm. We wrześniu temperatura także przekraczała 30°C, a opady rozpoczęły się pod koniec września. Wysoka temperatura i deficyt wody mocno utrudniły pobieranie i gromadzenie w owocach jednego z głównych składników pokarmowych – wapnia, który:

• odpowiada za jędrność owoców – jest składnikiem budulcowym ścian komórkowych, związków pektynowych (protopektyn) i blaszki środkowej – dzięki czemu budowa tkanek jest stabilna,
• wpływa na właściwą gospodarkę hormonalną roślin,
• kontroluje właściwą strukturę i funkcjonowanie błon cytoplazmatycznych oraz organelli, tj. jądra i mitochondriów,
•  wpływa na podziały komórek, ich wzrost oraz funkcjonowanie,
• działa odwadniająco na koloidy plazmy,
• jest składnikiem enzymów oddechowych – przy niskiej zawartości wapnia w owocach przechowywane owoce intensywniej oddychają, w następstwie czego szybciej tracą turgor
• zapobiega występowaniu chorób przechowalniczych jabłek, tj. gorzkiej plamistości podskórnej czy rozpadowi mączystemu,
• zwiększa jędrność i trwałość owoców truskawek i malin,
• ogranicza sokowanie owoców wiśni i czereśni oraz ich pękanie.

Pobieranie wapnia

Na pobieranie wapnia mają wpływ:

• Wiek drzew i tempo wzrostu – duża konkurencja części wegetatywnych (pędy i liście) z owocami o wapń po- trzebny do budowy komórek. W zależności od fazy rozwojowej drzew koncentracja wapnia w liściach jest 10–40 razy większa od zawartości w owocach. Szczególnie wrażliwe na zaburzenia w pobieraniu wapnia są młode drzewa, ponieważ mają jeszcze słaby i płytki system korzeniowy, słabo owocują i silnie rosną, zużywając większość wapnia do budowy korzeni, pnia pędów i liści.
• Przebieg pogody – ponieważ wapń transportowany jest w roślinie od korzeni do liści i owoców głównie z wodą podczas transpiracji w ksylemie. W ten sposób podczas słonecznych dni wapń jest transportowany szybko do nadziemnych organów rośliny, pod warunkiem, że zawartość wapnia w glebie jest wystarczająca, a wilgotność gleby umożliwiająca pobranie wapnia. Drugim sposobem jest transport floemowy za pomocą białek kanałowych. Umożliwia on selektywny transport wapnia do organów, które go najbardziej potrzebują. Chłodna i mokra wiosna ogranicza rozwój systemu korzeniowego i jego aktywność, a okresy suszy powodują zahamowanie pobierania wapnia i transport do owoców i liści.
• Zawartość przyswajalnego wapnia w glebie – wartości optymalne dla prawidłowego wzrostu systemu korzeniowego, budowy organów wegetatywnych i dobrej jakości owoców to 1000–1500 mg/l gleby. Niestety niewielu sadowników wykonuje analizy gleby, a z przeprowadzonych przez nas badań wynika, że różnice w zawartości przyswajalnego wapnia w glebach są ogromne i wahają się w przedziale 213–2620 mg/l, przy czym często nawet na glebach o uregulowanym odczynie gleby, czyli o pH 6,2–6,8, zawartość przyswajalnego wapnia jest często bardzo niska – na poziomie 250–400 mg/l, ponieważ zdecydowana większość wapnia z nawożenia została zużyta do odkwaszenia gleby. Odpowiednia zawartość przyswajalnego dla roślin wapnia w glebie (wysoka koncentracja tego składnika w roztworze glebowym) zapewnia dobre zaopatrzenie drzew w ten składnik, a co za tym idzie prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, pędów, liści i owoców. Zawartość wapnia w roztworze glebowym waha się w przedziale 66–493 mg/l, a w skrajnych przypadkach wynosiła w 2015 r. nawet 7993 mg/l.
• Zawartość w glebie pierwiastków antagonistycznych wobec wapnia, tj. potasu (w regionie grójeckim ponad 60% gleb ma zawartość przyswajalnego potasu) magnezu, jonu amonowego NH4 i wysoka zawartość związków glinu (co jest nagminne na glebach bardzo kwaśnych o pH 4,5 których w regionie grójeckim jest prawie 15%.
• Jakość i zdrowotność liści, zwłaszcza rozetkowych (znajdujących się w sąsiedztwie tworzących się owoców), w znacznym stopniu sprzyja pobieraniu wapnia przez drzewa w fazie podziału komórek owoców. Dobrze rozwinięte liście rozetkowe zapewniają bowiem wystarczający „ciąg transpiracyjny”, oczywiście pod warunkiem właściwej temperatury powietrza i wilgotności gleby. W tym okresie powinny więc być dostępne dla rośliny wszystkie składniki mineralne niezbędne do rozwoju liści: azot, magnez, żelazo, mangan i cynk.
• Ilość nasion w owocach – im więcej, tym wytwarzają one więcej auksyn, dzięki czemu wapń jest w większym stopniu transportowany do owoców.
• Forma nawozu, w jakiej podajemy go roślinom, sposób i termin aplikacji to kolejne czynniki, które mają duży wpływ na pobieranie i wykorzystanie wapnia.

Nawożenie dolistne

Najszybciej pobierany i transportowany w roślinie jest wapń skompleksowany aminokwasami pochodzenia roślinnego, uzyskiwanymi w procesie fermentacji, z zachowaniem naturalnych łańcuchów aminokwasowych – tak jak w nawozie Metalosate Calcium. Wapń podany w ten sposób jest bardzo szybko pobierany przez liście i owoce (praktycznie w ciągu 3 godzin od zastosowania). Dodatkowo aminokwasy zawarte w nawozie (a jest ich 24%) stymulują pobieranie wapnia z gleby i są wykorzystywane w metabolizmie roślin.

Aminokwasy wpływają także na dojrzewanie owoców – szczególnie metionina, która reguluje aktywność wytwarzania przez rośliny etylenu. Dlatego też oprócz wysokiej skuteczności w likwidacji niedoborów wapnia w owocach i poprawy zdolności przechowalniczych Metalosate Calcium stymuluje wzrost drzew i owoców w sytuacjach stresowych oraz poprawia wybarwienie owoców. Najlepsze efekty daje stosowanie preparatu w okresie kwitnienia, a także przed zbiorami. Nawóz stosujemy w dawce 2 l/ha.

Bardzo szybko pobierany jest także wapń podawany w postaci mrówczanu wapnia, w nawozie Folanx Ca29. Mrówczan wapnia stosowany w sadownictwie podnosi koncentrację wapnia w owocach, usztywnia ściany komórkowe, zwiększa ich elastyczność oraz poprawia zdolności przechowalnicze i zdrowotność roślin. Folanx Ca29 ma odczyn w przedziale pH 5–6, dzięki czemu nie ma ograniczeń przy stosowaniu łącznie ze środkami ochrony roślin – także z tymi zawierającymi kaptan. To najbardziej skoncentrowany nawóz wapniowy na rynku. W jednym zabiegu z dawką 5 kg/ha wnosimy 2030 g CaO, bardzo szybko pobieranego przez owoce i liście, tj. 1450 g Ca. Dzięki dostarczeniu do owoców tak dużej ilości wapnia zdecydowanie poprawiamy proporcje wapnia do potasu.

Bardzo szerokie zastosowanie ma tiosiarczan wapnia – do tej pory nieznany w Polsce, a bardzo popularny w USA. Stosowany jest jako źródło wapnia i siarki, inhibitor ureazy i stabilizator azotu w glebie oraz preparat zmniejszający zasolenie gleb. Nawóz wzmacnia system immunologiczny i zdrowotność roślin. Może być stosowany doglebowo, do fertygacji i nawożenia dolistnego. Nawóz ASX CaTS zawiera 9% CaO i 25% SO3, do nawożenia dolistnego stosujemy go w dawce 5–10 l/ha w trakcie wzrostu owoców.

Dobrze sprawdzają się nawozy wapniowe z dodatkiem nanocząsteczek srebra, takie jak Vifl o Cal S. Dzięki minimalnym rozmiarom molekuł wapnia i srebra nawóz jest bardzo szybko pobierany i transportowany do miejsc, w których jest deficyt wapnia i występuje zagrożenie chorobami. Nanocząsteczki srebra zapewniają lepsze natlenienie komórek roślinnych i aktywizują procesy życiowe roślin, takie jak: fotosynteza, oddychanie, pobieranie i transport składników pokarmowych w roślinie. Dodatkowo stymulują mechanizmy obronne roślin i zdecydowanie poprawiają ich zdrowotność. Nawóz można stosować w całym okresie wzrostu owoców, szczególnie w sytuacjach stresowych.

Fertygacja

W sadach, w których zawartość wapnia w glebie jest niska, należy zadbać o podniesienie jego koncentracji poprzez fertygację, stosując saletrę wapniową Ducanit lub Calcinit. Ciekawym rozwiązaniem jest też ASX CaTS, który zawiera wapń w postaci tiosiarczanu wapnia. Nawóz ten może być również stosowany do nawożenia dolistnego w trakcie wzrostu owoców. Podstawowym nawozem wapniowym do fertygacji jest saletra wapniowa (np. Calcinit lub Ducanit), która jest jednocześnie źródłem łatwo dostępnego azotu azotanowego. Od tego sezonu- szczególnie producentom borówki, malin, truskawek i jabłoni- polecamy do programów fertygacji wprowadzenie tiosiarczanu wapnia w nawozu ASX CaTS.

Jabłonie

W zależności od odmiany i wieku drzew należy wykonać 3-8 zabiegów dolistnych nawozami wapniowymi. Najbardziej wrażliwe na brak wapnia są odmiany : Ligol, Szampion, Jonagold, Golden Delicious , Eliza, Gala. Mniejsze wymagania odnośnie do wapnia ma Idared. Bardzo ważne jest , aby nawożenie wapniem rozpocząć jak najwcześniej, nawet w okresie kwitnienia , stosując nawóz Metalosate Calcium w fazach różowego pąka, pełni kwitnienia i opadania płatków kwiatowych.

W czasie kwitnienia, opryski nawozem Metalosate Calcium skutecznie likwidują niedobory tego składnika w młodych liściach i kwiatach oraz zmniejszają konkurencję o ten składnik pomiędzy poszczególnymi organami drzew. Aminokwasy roślinne zawarte w preparacie stymulują podziały komórkowe , lotność pyłku i wiązanie owoców. Zlikwidowanie deficytu wapnia w liściach sprawia, że lepiej się one rozwijają, produkują więcej asymilatów, a dzięki temu owoce są dobrze odżywione i lepiej rosną. Po kwitnieniu, kiedy największy deficyt wapnia zostanie zniwelowany, należy systematycznie, co 10–14 dni stosować nawozy wapniowe: Metalosate Calcium w dawce 2l/ha – 1 zabieg , Viflo Cal S – 3 l/h , Rosatop-Ca w dawce 5 l/ha lub Agrocean Ca 1–3 razy oraz na zakończenie sezonu Metalosate Calcium w dawce 2 l/ ha i Folanx Ca29 – 5 kg/ha. Metalosate Calcium polecamy także do ostatnich zabiegów, ponieważ sadownicy stosujący ten nawóz w poprzednich latach zasygnalizowali korzystny wpływ nawozu na wybarwienie owoców. Potwierdziły to także badania wykonane w Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach.

Wiśnie i czereśnie

Nawożenie wapniem jest niezmiernie ważnym zabiegiem poprawiającym jakość i jędrność owoców wiśni i czereśni. Ogranicza także ich pękanie, dlatego też w sezonie należy wykonać przynajmniej 3–4 zabiegi nawozami wapniowymi według programu:

• Metalosate Calcium 2 l/ha– 1-2 zabiegi, w okresie kwitnienia i w okresie dojrzewania owoców.
• Rosatop Ca– 5 l/ha, Agrocean Ca – 3 l/ ha, Viflo Cal S – 3 l/ha , Folanx Ca29- 5kg/ha– 1-2 zabiegi.

W trakcie zbiorów należy stosować Metalosate Calcium, ponieważ jest on najszybciej pobierany (w ciągu 3 godzin) przez owoce i wykorzystywany w metabolizmie roślin.

Truskawki i maliny

Wapń zapewnia jędrność i trwałość oraz zmniejsza sokowanie owoców truskawek i malin. Aby zapewnić dobre zaopatrzenie owoców truskawek i malin w ten składnik, należy wykonać 3- 4 zabiegi nawozami wapniowymi . Pierwszy zabieg Metalosate Calcium najlepiej wykonać po wytworzeniu pąków kwiatowych, przed rozpoczęciem lub na początku kwitnienia. Następne zabiegi wykonujemy po wytworzeniu się pierwszych owoców nawozami- Folanx Ca29, Viflo Cal S, Rosatop-Ca, a następnie co 7 dni. W czasie zbiorów truskawek i malin opryski najlepiej wykonywać Metalosatem Calcium i Viflo Cal S, który oprócz zaopatrzenia owoców w wapń poprawia też ich zdrowotność. W uprawie truskawek i malin bardzo istotnym zabiegiem jest nawadnianie i fertygacja, a w niej prawidłowe ustalenie programu nawożenia wapniem z zastosowaniem saletry wapniowej Ducanit, Calcinit lub ASX CaTS- tiosiarczanu wapnia, który nie podnosi odczynu gleby. Wzorem lat poprzednich każdy sadownik, który kupi 15 l nawozu Metalosate , będzie mógł skorzystać z bezpłatnej chemicznej analizy liści lub owoców.

Krzysztof Zachaj