Uszkodzenia mrozowe w sadach i na plantacjach – analiza i porady

Podsumowując przebieg pogody zimą 2020/2021, można powiedzieć, że pierwszy raz od kilku lat mieliśmy , normalną zimę”. Był śnieg i mrozy, i to na czas, bo w styczniu i lutym, czyli podczas najgłębszego spoczynku roślin. Czy to wystarczyło do uniknięcia strat w uprawach?

Robert Binkiewicz, Tomasz Domański

Analiza

Czereśnia – przemarźnięty pęd

Przebieg minimalnych temperatur był jak zawsze zróżnicowany, w zależności od regionu Polski, a także od poszczególnych stanowisk w obrębie danego regionu. W centrum kraju stacja iMetos w Błędowie zanotowała sześć dni z temperaturą poniżej -20°C, a rekord padł 19 stycznia, kiedy temperatura wyniosła 28°C na minusie. Zapewne nie byłoby w tym nic groźnego, gdyby nie silne wiatry, które często występowały w ciągu dnia, nawet gdy termometry wskazywały kilkanaście stopni poniżej zera, a to nawet bardziej mogło przyczynić się do ewentualnych przemarznięć niż rekordowo niskie temperatury nocą. Rozkład temperatur w okresie najsilniejszych mrozów w Błędowie przedstawia tabela 1. Już w lutym pojawiły się komentarze, że sady bardzo ucierpiały — zarówno pąki kwiatowe, jak i drzewostan. To zrozumiałe, że sadownicy martwią się o swój „warsztat pracy”, ale nierzadko te oceny są przerysowane. W takich sytuacjach warto poczekać z oceną skali uszkodzeń do przedwiośnia, kiedy z jednej strony robi się coraz cieplej, a z drugiej rozpoczyna się aktywność roślin. Tak było również i w tym sezonie. Z początkiem marca można było już bardziej obiektywnie ocenić stopień uszkodzeń.

Gatunki które najmniej ucierpiały podczas mrozów

Gatunkami, które najmniej ucierpiały, są grusze, wiśnie i śliwy. Należy jednak wziąć tu pod uwagę znaczenie lokalizacji uprawy. W zadoleniach, na stanowiskach zimnych i surowych uszkodzeń mrozowych jest najwięcej, nawet w przypadku gatunków i odmian mało wrażliwych na mróz, takich jak Ligol i Gloster. I choć doświadczenie daje nadzieję na regenerację uszkodzeń w tych odmianach, to już Gala lub Szampion, które zostały posadzone na takich stanowiskach, mogą cierpieć przez następne lata. Jeśli chodzi o korzystniejsze stanowiska, to obserwowane są lokalnie uszkodzenia w młodszych, 1-3-letnich kwaterach. Natomiast w star-szych kwaterach uszkodzeniu uległa głównie „podstawa” pąka kwiatowego. W przypadku jabłoni lokalnie przemarzły końcówki przyrostów jednorocznych wraz z pąkiem szczytowym. Podmarzło również drewno na pniach, a nawet kora. Jednak w sadach jabłoniowych w większości przypadków tego typu uszkodzenia nie powinny zagrażać ani kondycji drzew, ani plonom. Oczywiście, jak zawsze, poza lokalnymi wyjątkami, gdzie może być gorzej. Zgodnie z przewidywaniami najgorsza sytuacja jest w sadach czereśniowych. Jak zwykle najbardziej ucierpiała grupa odmian z Ameryki Północnej: Summit, Sweetheart, Lapins, Sylvia. W ich przypadku przemarzły zarówno pąki kwiatowe, jak i pędy jednoroczne. Pozytywne w tej złej sytuacji jest to, że przemarzło mniej niż zazwyczaj pąków kwiatowych, więc jest nadzieja na jakiś plon, o ile drzewa sobie poradzą… W odmianach europejskich (Regina, Kordia, Tamara, Korvik) uszkodzeń mrozowych jest najmniej. Owszem, są również pojedyncze przemarznięte pąki oraz uszkodzenia podstawy pąka, ale nie wygląda to tak źle, jak w przypadku wcześniej wymienionych odmian. Jak zatem obiektywnie ocenić stopień uszkodzeń? Sytuacja w każdym regionie, a nawet sadzie, jest inna. Jedni mogą nie mieć problemu z przemarznięciami po minionej zimie, a inni mogą być zmuszeni usuwać wybrane kwatery sadu. Ważne, aby racjonalnie ocenić sytuację u siebie i, jeśli przemarznięcia wystąpiły, od początku sezonu wegetacyjnego podjąć działania, które zniwelują uszkodzenia i pozwolą roślinom na poprawny wzrost i plonowanie.

Tabela 1. Rozkład temperatur w okresie najsilniejszych mrozów w Błędowie, 2021 rok

 Data  Minimalna temperatura
 17.01.2021  -25,63°C
 18.01.2021  -27,82°C
 19.01.2021  -22,95°C
 31.01.2021  -19,23°C
 01.02.2021  -22,43°C
Uszkodzenie mrozowe – Truskawka (1)
Rumba uszkodzona przez mrozy (2)
Florence – brak uszkodzeń mrozowych (3)

Jak wesprzeć regenerację roślin po przymrozkach

Aby wspomóc rośliny w przypadku wystąpienia uszkodzeń mrozowych, należy na samym starcie wegetacji zadbać o trzy podstawowe aspekty

  • dostępność wody,
  • odżywianie potasem,
  • odżywianie wapniem.

Każdy z tych elementów odpowiada za transport wszystkich niezbędnych asymilatów i są one ze sobą szczególnie powiązane. Jeśli wszystkie trzy będą współgrały i uzupełniały się, regeneracja uszkodzonych części roślin będzie tylko kwestią czasu. W tabeli 2 został przedstawiony wczesnowiosenny program regeneracji uszkodzeń mrozowych w uprawach ziarnkowych i pestkowych.

Tabela 2. Wczesnowiosenny program regeneracji uszkodzeń mrozowych w uprawach ziarnkowych i pestkowych

 Termin/faza  Produkt  Dawka
 Pękanie pąków  Siarczan potasu Solupotasse lub Kleat  5kg/ha
 Mysie ucho  Rosaleaf czerwony  4 kg/ha
 Zielony pąk  Metalosate Potassium  4l/ha
 nawadnianie, jeśli sucho
 Początek kwitnienia  Metalosate Calcium  2 l/ha
 Początek kwitnienia  CaTs Tiosiarczan wapnia  20 l/ha, doglebowo
 Pełnia kwitnienia  Maral  1,5 l/ha
 Koniec kwitnienia  Metalosate Calcium  2 l/ha

Regeneracja truskawek po przymrozkach

Pierwsze wizyty na plantacjach truskawek w tym sezonie pokazują, że zimowe mrozy odcisnęły piętno na roślinach. Jesień 2020 obfitowała w opady deszczu i wysokie temperatury, a to spowodowało, że tkanki roślin były mocno uwodnione i truskawki nie weszły w głęboki okres spoczynku. W styczniu wystąpiły znaczące spadki temperatur – lokalnie stacje iMetos na wysokości mniej więcej 2 m odnotowywały temperatury -28°C, a przy gruncie często były one jeszcze niższe. Taki przebieg pogody wpłynął niekorzystnie na truskawki. Podczas lustracji plantacji po przekrojeniu karpy można zaobserwować brązowe przebarwienia (zdjęcie 1), które świadczą o uszkodzeniu rośliny. Oczywiście taka sytuacja nie dotyczy wszystkich plantacji w Polsce. Stopień uszkodzenia jest uzależniony od wielu czynników, takich jak: lokalizacja plantacji, uprawiane odmiany, system uprawy, jesienne nawożenie azotowe, kondycja roślin, okrycie agrowłókniną na zimę. Często stopień uszkodzeń jest różny w obrębie tego samego gospodarstwa, a różnica wynika właśnie z uprawianych odmian. Trudna sytuacja jest na plantacjach, gdzie uprawa prowadzona jest na podwyższonych zagonach okrywanych folią lub agrotkaniną Tam system korzeniowy roślin był bardziej narażony na działanie niskich temperatur. Obecnie nie da się ocenić wpływu uszkodzeń mrozowych na potencjał plonotwórczy roślin. Duży wpływ na regenerację roślin będzie miała wiosenna pogoda. Jeśli ocieplenie przyjdzie stopniowo i wzrost temperatur nie nastąpi gwałtownie, to roślinom będzie dużo łatwiej się zregenerować. Na plantacjach, na których wystąpiły uszkodzenia mrozowe, trzeba zadbać o odpowiednie odżywienie roślin. Nawozy wieloskładnikowe, takie jak Rosafert, Yara-Mila Complex, Blaukorn, należy wysiać odpowiednio wcześnie, gdy jest jeszcze dużo wilgoci w glebie. To pozwoli na szybkie rozpuszczenie się nawozów i dostarczenie nie-zbędnych składników pokarmowych w obręb systemu korzeniowego roślin. Oprócz nawożenia trzeba pamiętać o nawadnianiu plantacji, oczywiście w miarę potrzeb. Rośliny, które będą miały dostęp do wody i składników pokarmowych, z pewnością lepiej przejdą proces regeneracji. Ważne jest także, by nie przystępować zbyt wcześnie do czyszczenia plantacji oraz do zdejmowania agrowłókniny okrywającej. Takie zabiegi należy przeprowadzić dopiero wtedy, kiedy temperatury przez kilka dni i nocy będą powyżej 0°C, a prognozy pogody nie będą zapowiadały gwałtownych ochłodzeń. Jeżeli chodzi o późniejszą stymulację roślin, to z pewnością trzeba będzie sięgnąć po nawozy zawierające potas, takie jak siarczan potasu, Rosaleaf czerwony, Metalosate Potassium. W okresie przed kwitnieniem i w czasie kwitnienia bardzo ważne będzie podanie nawozów wspomagających wzrost roślin, takich jak Maral i BM Start.

Borówka: metody ochrony przed przymrozkami

Z roku na rok w Polsce przybywa plantacji borówek. Jest to gatunek jagodowy, który stosunkowo niedawno został wprowadzony do uprawy w naszym kraju. Dynamiczny rozwój uprawy tych roślin widoczny jest od kilkunastu lat. Ostatnie zimy w Polsce były wyjątkowo łagodne, co nie pozwoliło na sprawdzenie wielu odmian pod kątem mrozoodporności. Duża część plantatorów miała obawy co do tego, jak rośliny sprawdzą się w taką zimę, jak miniona. Borówki, ku zaskoczeniu wielu producentów, bardzo dobrze poradziły sobie ze styczniowymi mrozami. Nie zaobserwowano znaczących uszkodzeń pąków kwiatowych, które mogłyby wpłynąć na obniżenie plonu. Rośliny, które zostały odpowiednio przygotowane do zimy, nie były przenawożone azotem późnym latem, dobrze weszły w okres spoczynku zimowego i mrozy ich nie uszkodziły Oczywiście na niektórych plantacjach można znaleźć przemarznięte przyrosty jednoroczne, które nie zdążyły zdrewnieć na zimę, ale procent uszkodzeń nie jest znaczący. Te pędy zazwyczaj są wycinane w trakcie wiosennego cięcia roślin.

Jak ochronić maliny przed przymrozkami

Uszkodzeniu z pewnością uległy plantacje malin uprawianych w gruncie. Jest jeszcze zbyt wcześnie, aby oszacować procent uszkodzeń. Dopiero gdy temperatury podniosą się znacząco powyżej 0°C i rośliny rozpoczną wegetację, będzie można określić stopień uszkodzenia. Niemniej należy się przygotować na regenerację roślin i ich stymulację do wzrostu. W przypadku malin jesiennych dobre efekty pobudzające wzrost roślin daje zastosowanie RSM z CaTs Tiosiarczanem wapnia. W regeneracji pomogą również preparaty Maral i BM Start. W wielu lokalizacjach w rożnym stopniu przemarznięciu uległy plantacje roślin jagodowych. Każdy z plantatorów indywidualnie powinien ocenić stan swoich roślin. Jeśli te uszkodzenia wystąpiły, należy podjąć działania ograniczające dodatkowy stres dla roślin i wspomagające regenerację. Bardzo ważne jest nawożenie i racjonalne nawadnianie takich plantacji.

Ważne, aby racjonalnie ocenić sytuację u siebie i, jeśli przemarznięcia wystąpiły, od początku sezonu wegetacyjnego podjąć działania, które zniwelują uszkodzenia i pozwolą roślinom na poprawny wzrost i plonowanie.