Ochrona antyprzymrozkowa – rodzaje systemów stosowanych w sadownictwie

Wiosenne przymrozki są przyczyną bardzo poważnych strat w gospodarstwach sadowniczych. W ostatnich latach, mimo cieplejszych zim, wydłuża się okres, w którym mogą one wystąpić. Jak chronić młode pąki przed przemarznięciem? Jednym z rozwiązań są systemy ochrony antyprzymrozkowej.

Katarzyna Byliniak

Istnieje wiele metod ochrony sadów przed przymrozkami – wszystkie są kosztowne, a ich skuteczność zależy przede wszystkim od przebiegu pogody. Instalacja nawodnieniowa doskonale nadaje się do tego celu, jeżeli zostanie wyposażona w zraszacze antyprzymrozkowe.

Ochrona antyprzymrozkowa za pomocą zamarzającej wody

Najbardziej rozpowszechnioną metodą walki z przymrozkami jest deszczowanie. Wykorzystuje się w tym przypadku fakt, że zmianom stanu skupienia wody towarzyszy wydzielanie lub pobieranie dużych ilości ciepła. Przy ochłodzeniu 1 litra wody o 1°C uzyskuje się 1 kcal ciepła. Podczas zamarzania 1 litra wody wydziela się aż 80 kcal ciepła. Wysoka wilgotność zmniejsza wypromieniowanie ciepła. Gdy temperatura powietrza zbliży się do 0°C, woda, zamarzając, oddaje ciepło krzepnięcia roślinie i po ewentualnym zamarznięciu tworzy warstwę lodu izolującą ją przed mrozem. Najskuteczniejszą metodą ochrony sadu przed wiosennymi przymrozkami jest zastosowanie zraszania nadkoronowego. Jest to najbardziej popularny sposób, ale niestety ma swoje wady. Największą jest duże zużycie wody. Podczas ochrony 1 ha sadu zużywa się od 25 do 45 m3 wody na godzinę. Dlatego trzeba być pewnym jakości stosowanych urządzeń, żeby uniknąć ich awarii podczas pracy w niskich temperaturach. Temperatura podczas wiosennych przymrozków może spaść nawet do -8°C, a zraszacz nie może się zatrzymać.

Mikrozraszacz

Jest znany głównie ze skuteczności w ochronie winnic. Dzięki kątowi zraszania wynoszącemu 180 stopni doskonale chroni wąskie i długie rzędy, a jednocześnie pozostawia suche międzyrzędzia. Mikrozraszacz można także zamontować w sadach, w których korony drzew są wąsko prowadzone. Dzięki specyficznemu zakresowi działania (długo i wąsko) jest dużo oszczędniejszy (niemal do 70%) w porównaniu do konwencjonalnych systemów zraszaczy pełnoobrotowych. Suche międzyrzędzia to nie tylko oszczędność wody, ale także wygoda dla pracowników. Zmarznięte masy wody po wyłączeniu systemu i rozmarznięciu nie utrudniają ludziom i maszynom dostępu do roślin. Ze względu na niskie zużycie wody (43 l/godz.) zraszacz antyprzymrozkowy Flipper jest często jedynym rozwiązaniem w przypadku małych zasobów wody. Dane techniczne Flippera (model brązowy): ciśnienie robocze: 2–3 bary, przepływ: 43 l/godz., zalecana filtracja: 130 mikronów (120 mesh).

Zraszacz pełnoobrotowy VYR 33

Dużą popularnością, głównie ze względu na swoją skuteczność, cieszą się zraszacze antyprzymrozkowe pełnoobrotowe. Jest wielu producentów urządzeń o takim działaniu, a jednym z nich jest uznana hiszpańska firma VYRSA. Z jej oferty pochodzi m.in. VYR 33 – zraszacz mosiężny średniego zasięgu. Charakteryzuje się on dużym promieniem działania, przy zachowaniu wysokiej sprawności i efektywności. Jest przy tym bardzo trwały i skuteczny. Model VYR 33 jest przeznaczony do pracy przy wyższych ciśnieniach niż zwykłe zraszacze. To bardzo ważne, żeby zawsze używać właściwego ciśnienia. Wysokie ciśnienie pozwala uzyskać bardzo małą kroplę, która nie uszkadza kwiatów i pomaga w szybszym zamrażaniu. Niewątpliwą zaletą tego typu zraszaczy jest uniwersalność. Mogą być montowane zarówno w sadach, jak i na plantacjach truskawek. Mają zabezpieczenia w sprężynach i przegubach, zapobiegające ich zablokowaniu przez lód lub inną materię obcą. Korzystając z VYR 33, szczególną uwagę należy zwrócić na jego prędkość obrotową. Aby utrzymać stabilną temperaturę, zraszacz powinien się szybko obracać. Urządzenie musi ukończyć rotację w czasie krótszym niż 30 sekund, żeby można było uznać je za wystarczająco szybkie (idealna prędkość obrotowa wynosi zwykle 30–40 sekund). Szybkość aplikacji oblicza się po uwzględnieniu kilku czynników, takich jak temperatura, prędkość wiatru i poziomy wilgotności. Wiatr może wpływać na poziomy parowania, a także na równomierność, powodując konieczność zastosowania większej ilości wody, aby zapewnić taką samą ochronę jak przy jego braku.

Dane techniczne VYR 33 z dyszą 4 mm:

• gwint zewnętrzny lub wewnętrzny ¾”,
• wykonany z mosiądzu i stali nierdzewnej,
• zasięg: 15 m,
• przepływ: 1048–1353 l/godz.,
• ciśnienie: 3–5 barów.

Ochrona antyprzymrozkowa Netafim™

Netafim™ oferuje różnorodne systemy zraszaczy, mikrozraszaczy i mikroemiterów, odpowiednie do zastosowania w systemach ochrony antyprzymrozkowej. Urządzenia te charakteryzują się wysoką odpornością na zatykanie i bardzo równomierną dystrybucją, dając możliwość:

• pełnego pokrycia nadkoronowego,
• miejscowego pokrycia nadkoronowego,
• pełnego pokrycia pasów rzędowych upraw,
• miejscowego pokrycia pasów rzędowych upraw.

Produkty Netafim™ zapewniają skuteczną ochronę antyprzymrozkową w przypadku temperatur do -5°C przy dawce polewowej 3 mm/godz. Możliwe jest także zapewnienie ochrony antyprzymrozkowej w sytuacji wystąpienia temperatur do -8°C przez zwiększenie dawki polewowej.

W ofercie dostępne są m.in. zraszacze:

• MegaNet™ [pełne pokrycie, wysoka (24°) i niska (15°) trajektoria, ochrona dróg (180°) – opcjonalnie, odporność na owady],
• SuperNet™ (pokrycie pełne lub miejscowe, regulacja przepływu, odporność na owady),
• GyroNet™ (pokrycie pełne lub miejscowe, stosunkowo niskie ciśnienie robocze, odporność na owady).

Jak wybrać system ochrony antyprzymrozkowej?

Wybór odpowiedniego zraszacza zależy od wielu czynników. Oto najważniejsze z nich:

• rodzaj uprawy i temperatury krytyczne w każdym stadium wzrostu,
• ograniczenia wydajności istniejących emiterów wykorzystywanych do nawadniania w celu sprawdzenia ich przydatności do ochrony antyprzymrozkowej,
• ciśnienie robocze (bar) istniejącego systemu nawadniającego – w celu rozważenia możliwości wykorzystania istniejącej infrastruktury do ochrony antyprzymrozkowej za pomocą specjalnych emiterów lub poprzez czasowe podniesienie już zamontowanych emiterów ponad korony drzew, gdy spodziewane jest wystąpienie przymrozku,
• wymagane ciśnienie robocze (bar) planowanego systemu ochrony antyprzymrozkowej,
• liczba emiterów na dany obszar w celu zapewnienia jednolitej dystrybucji, tak aby osiągnąć wymaganą dawkę polewową.

Prawidłowo zaprojektowany system antyprzymrozkowy  musi się składać z rury o odpowiedniej przepustowości i dobrych zraszaczy (duży zasięg, sprawność, roszenie). Rury dobrane na magistralę główną powinny mieć odpowiednią przepustowość wody, tak by nie zmniejszać prędkości jej przepływu. W przeciwnym razie następuje zmniejszenie ciśnienia wypływu wody, które do zraszaczy musi wynosić co najmniej 3 bary. Uzyskanie odpowiedniego ciśnienia na zraszaczu gwarantuje duży zasięg podawania wody na rośliny, które należy ochronić przed mrozem. Zraszacze dobiera się odpowiednio do ilości wody, którą się dysponuje, lub według potrzeb plantacji i możliwości finansowych. Im większy promień podawania wody, tym mniejszą liczbę zraszaczy trzeba zamontować. Duża sprawność zraszaczy gwarantuje skuteczną ochronę, ponieważ daje pewność dokładnego zalania roślin wodą. Najlepsze zraszacze rozbijają strumień wody na drobne krople, które szybciej i dokładniej pokrywają każdą część rośliny. Najczęściej stosowanymi dotychczas zraszaczami antyprzymrozkowymi są:

• pełnoobrotowy nadkoronowy, oferowany przez kilku wiodących producentów,
• Flipper, dostępny u jednego producenta.

O liczbie potrzebnych zraszaczy decyduje kształt plantacji. Rozmieszczając zraszacze, trzeba brać pod uwagę bardzo istotną kwestię częściowego pokrywania się zasięgu tych urządzeń. Rośliny w każdej części plantacji muszą być pokrywane wodą jak najdokładniej. Często wymusza to zalewanie przestrzeni, na której nic nie rośnie, np. między rzędami lub wjazdu do sadu. Należy zachować szczególną ostrożność przy ocenie odległości między zraszaczami, ciśnień roboczych i warunków.

Jak stosować ochronę antyprzymrozkową?

System antyprzymrozkowy należy uruchomić przed wystąpieniem temperatury ujemnej. W tym celu trzeba monitorować zmiany w pogodzie. Gdy termometry pokazują około 3°C na plusie, włącza się zraszacze. Ważne, żeby w momencie spadku temperatury do 0°C, rośliny już były pokryte lodem. Trzeba polewać ciągle, aż do ponownego rozmarznięcia pokrywy lodowej. Wówczas wiadomo, że ryzyko przemarznięcia minęło. Kryterium powodzenia w walce z przymrozkami jest ich przewidywanie i odpowiednio wczesne podjęcie właściwych działań.