Jak zwalczać szkodniki glebowe 
w truskawce i borówce

Od wielu lat obserwuje się wzrost szkód powodowanych przez szkodniki glebowe – pędraki, opuchlaki i drutowce. Problem dotyczy najczęściej plantacji truskawek, borówek, malin, porzeczek, agrestu, a także szkółek i młodych, 1–5-letnich sadów. Producenci nie zawsze mają świadomość zagrożenia, dopóki nie poniosą odczuwalnych strat w uprawie.

Barbara Błaszczyńska

Szkodniki glebowe 
w truskawce i borówce

Aby uniknąć ryzyka szkód na plantacji czy w sadzie, przed ich założeniem powinno się sprawdzić pole pod kątem obecności szkodników glebowych. Jeśli agrofagi zostaną stwierdzone, wówczas należy oszacować stopień presji z ich strony oraz ustalić, jakie gatunki dominują – opuchlaki czy pędraki. W sytuacji przekroczenia progu zagrożenia sadownik powinien wybrać inne, wolne od szkodników pole lub podjąć się ich zwalczania.

Ocena zagrożenia związanego ze szkodnikami glebowymi

Szkodniki glebowe – Opuchlaki

Ocenę zagrożenia przeprowadza się od maja do końca sierpnia. Na powierzchni 1 ha należy wykopać 32 dołki o wymiarach 25 x 25 cm i głębokości 30 cm (co stanowi około 2 m2). Wybraną glebę rozrzuca się na folii, aby ułatwić szukanie larw – są one widoczne gołym okiem.
Próg zagrożenia to zaledwie:

  • 
1 pędrak (drutowiec) na 2 m2 pola,
  • 
10 larw opuchlaków na 2 m2 pola.

Za straty na plantacjach najczęściej odpowiedzialne są opuchlaki (truskawkowiec, lucernowiec, rudonóg) i pędraki, czyli larwy chrabąszczy – majowego i kasztanowca – ogrodnicy niszczylistki i guniaka czerwczyka. Larwy opuchlaków są kremowe z ciemnobrązową głową, bez widocznych nóg, rogalikowato zgięte. Ich wielkość to 6–12 mm (w zależności od gatunku chrząszcza). Pędrak to również białokremowa larwa wygięta w podkówkę, ale ma charakterystyczną, dużą brunatną głowę i wyraźne trzy pary silnych nóg. Ponadto pędraki zazwyczaj są większe, osiągają 50–60 mm (w zależności od gatunku i stadium rozwojowego). Rozwój pędraków trwa od 1 roku (np. w przypadku ogrodnicy niszczylistki) do 4 lat (chrabąszcze majowy i kasztanowiec), dlatego w glebie można spotkać osobniki mniejsze i większe.
Jeżeli problem szkodników glebowych ujawni się w trakcie eksploatacji plantacji, obserwuje się charakterystyczne uszkodzenia roślin.

Symptomy żerowania szkodników glebowych

Rzędowe zamieranie roślin

Larwy opuchlaków zjadają całkowicie drobne korzenie i uszkadzają grubsze oraz szyjkę korzeniową, ogryzając z nich korę. Powoduje to stopniowe więdnięcie roślin, a w konsekwencji ich placowe zamieranie. Presja szkodnika, a więc i wielkość strat, wyraźnie narasta w miarę starzenia sią plantacji. 
W przypadku pędraków pierwsze symptomy ich obecności to słabszy wzrost roślin, jednak najczęściej obserwuje się gwałtowne więdnięcie i zamieranie roślin, szczególnie w pierwszych miesiącach po sadzeniu. Nawet kilkadziesiąt procent zniszczonych roślin odnotowuje się głównie na plantacjach, na których żerują dwu- i trzyletnie larwy, ponieważ to one są najbardziej żarłoczne. Szkodnik potrafi całkowicie zniszczyć korzenie roślin, w konsekwencji łatwo jest wyjąć z gleby nawet 3–4-letnie krzewy borówki. 
Pędraki, w odróżnieniu od opuchlaków, przemieszczają się wzdłuż rzędu, powodując zamieranie kolejnych sąsiadujących ze sobą roślin. Niestety, obserwuje się także uszkodzenia wtórne, czyli nasiloną obecność na plantacjach kretów i nornic, a także wizyty dzików, borsuków i lisów, które rozkopując glebę w poszukiwaniu larw, dokonują kolejnych zniszczeń.

Skuteczne zwalczanie szkodników glebowych na plantacjach truskawki i borówki

Po wycofaniu chloropiryfosu bardzo perspektywiczne w walce ze szkodnikami glebowymi są rozwiązania biologiczne z wykorzystaniem entomopatogenicznych nicieni – polecane zarówno w gospodarstwach ekologicznych, jak i konwencjonalnych.
Nemasys® to marka produktów do walki biologicznej ze szkodnikami glebowymi. Firma BASF oferuje pod tą nazwą szeroką gamę pożytecznych nicieni. Rozwiązania są bezpieczne dla środowiska, a przy zachowaniu określonych procedur i warunków aplikacji można uzyskać bardzo wysoką skuteczność. Przede wszystkim konieczne jest wykonanie zabiegu preparatem odpowiednim dla dominującego gatunku szkodnika i w ściśle określonym dla niego terminie.
Nemasys L (nicienie Steinernema kraussei) – zwalcza larwy i poczwarki opuchlaków. Jest polecany w dwóch terminach:
w końcu lata (sierpień, wrzesień i początek października), kiedy dominują larwy,
wiosną (przełom kwietnia i maja), kiedy występują starsze larwy z jesiennych wylęgów i poczwarki.
Zabieg tym produktem powinien być wykonany przy temperaturze gleby wynoszącej minimum 5ºC, a maksymalnie 30ºC.
Nemasys G (nicienie Heterorhabditis bacteriophora) – jest polecany do zwalczania pędraków. Ma nieco wyższe wymagania co do temperatury gleby – w zakresie 12–30ºC. Aplikację planuje się, kiedy pojawiają się młode larwy z jaj złożonych przez dorosłe osobniki, optymalnie od końca czerwca do końca lipca, ewentualnie także w sierpniu i wrześniu. Trzeba mieć jednak świadomość, że im później nastąpi aplikacja, tym bardziej spadnie jej skuteczność – produkt najlepiej zwalcza bowiem młodsze stadia rozwojowe pędraków. Ponieważ rozwój pędraków, np. chrabąszczy majowego i kasztanowca, trwa 3–4 lata, dlatego przy dużej ich presji zwalczanie powinno być powtarzane w kolejnych dwóch, a nawet trzech latach, co pozwoli ograniczyć zagrożenie do minimum.
Infekcyjne młode osobniki nicieni po aplikacji do gleby w ciągu 4 tygodni aktywnie poszukują larw i pasożytują je, przenikając przez ich naturalne otwory. Nicienie w ciałach larw wydzielają bakterie symbiotyczne, i to właściwie one stopniowo zabijają ofiarę od środka. Od momentu zakażenia w ciągu 3 dni larwy przestają się odżywiać, a po 2–4 tygodniach giną. W ciałach martwych larw rozwija się następne pokolenie „głodnych”, infekujących nicieni. Gdy te rozpadają się, nicienie przedostają się do gleby, szukając kolejnych opuchlaków czy pędraków.

Stosowanie – zalecenia

Aplikację nicieni powinno się wykonać wieczorem lub przy pochmurnej pogodzie, ponieważ są one wrażliwe na promienie UV. Trzeba sprawdzić także temperaturę gleby, aby stosować produkty w zakresie optymalnym dla poszczególnych z nich. Bardzo ważna jest również wysoka wilgotność gleby w momencie aplikacji i jeszcze przynajmniej przez kolejne 2–3 tygodnie, ponieważ decyduje ona m.in. o aktywnym przemieszczaniu się nicieni w glebie. Należy zatem zaczekać na deszcz i/lub przeprowadzić deszczowanie pola (deszczownia szpulowa), tak długo, aż uzyska się wilgotność gleby do głębokości minimum 20–30 cm. Do aplikacji cieczy roboczej można wykorzystać opryskiwacz polowy i belkę herbicydową (te wcześniej powinny być wypłukane, gdyż resztki środków ochrony roślin mogą osłabić działanie nicieni). Trzeba pamiętać, aby przed zastosowaniem nicieni usunąć filtry lub sita – średnica najwęższego punktu instalacji nie powinna być mniejsza niż 0,3–0,5 mm. W przypadku produktów Nemasys zalecane jest również korzystanie z systemu nawadniania kropelkowego (rekomendowane są linie z kompensacją ciśnienia). Po wykonaniu aplikacji konieczne jest kolejne deszczowanie plantacji (albo deszcz), żeby pomóc nicieniom w pokonaniu drogi w głąb gleby, bliżej korzeni, a w przypadku aplikacji nicieni na rosnącej plantacji – aby spłukać produkt naniesiony na liście roślin – niespłukane nicienie wyschną i nie zostanie podana wymagana dawka.
Na 1 ha rekomenduje się 4 opakowania nicieni po 250 mln (produkty Nemasys są dostępne w opakowaniach po 50 i 250 mln).

Nemasys® to marka produktów do walki biologicznej ze szkodnikami glebowymi. Firma BASF oferuje pod tą nazwą szeroką gamę pożytecznych nicieni.