Jak odkwaszać glebę

Uprawy sadownicze mają bardzo zróżnicowane wymagania co do odczynu gleby. Borówka potrzebuje gleb bardzo kwaśnych, o pH < 4,5, a jabłonie, czereśnie i wiśnie najlepiej rosną na glebach o pH > 6,7. Dlatego niezmiernie istotne jest dostosowanie odczynu podłoża do wymagań konkretnej rośliny. Drugim bardzo ważnym elementem agrotechniki, decydującym o jakości uzyskiwanych plonów, jest zawartość w glebie wapnia odżywczego.

Krzysztof Zachaj

Te dwa procesy – wapnowanie gleb w celu podniesienia ich pH oraz poprawa zaopatrzenia w wapń odżywczy – są bardziej złożone, niż się powszechnie sądzi i nie da się ich przeprowadzić przy użyciu jednego nawozu.

Kwasowość gleby

Jest uwarunkowana występowaniem w glebie jonów wodorowych (H+). Tylko nieznaczna część wolnych jonów wodorowych występuje bezpośrednio w roztworze glebowym. Większość wiązana jest przez fazę stałą, tzw. kompleks sorpcyjny gleby. Na zdolność sorpcyjną składa się wiele procesów fizykochemicznych, wśród których najważniejszy określa się mianem sorpcji wymiennej. Polega ona na wymianie jonów występujących w roztworze glebowym na jony znajdujące się w kompleksie sorpcyjnym gleby. W związku z tym gleby, w których przeważają cząsteczki naładowane ujemnie (na zasadzie przyciągania ładunków elektrycznych), sorbują dużą ilość jonów dodatnich, w tym wodorowych. W zależności od tego, z jakimi jonami wodoru ma się do czynienia – z roztworu glebowego czy sorbowanymi przez kompleks glebowy – wyróżnia się dwie formy kwasowości gleby: czynną i potencjalną.

Kwasowość czynna, czyli wolne jony wodoru występujące bezpośrednio w roztworze glebowym. Na wartość kwasowości czynnej składają się m.in.:

• 
wartość kwasowości potencjalnej,
• 
obecność CO2 i kwasu węglowego,
• kwasy organiczne (powstające w procesie rozkładu resztek roślinnych),
• wprowadzanie do gleby nawozów fizjologicznie kwaśnych – siarczan amonu, mocznik, saletra amonowa, siarczan potasu.

Kwasowość potencjalna określa ilość jonów wodoru ukrytych w kompleksie sorpcyjnym. Przy stosowaniu nawozów potencjalnie obojętnych, takich jak sól potasowa, zawierająca 60% potasu i 35–47% chloru, po pobraniu potasu z kompleksu sorpcyjnego zostaje wyparty wodór, który razem z chlorem tworzy kwas solny, silnie zakwaszający glebę w ryzosferze.
Na glebach bardzo kwaśnych dochodzi do uwolnienia nadmiernych ilości glinu i manganu, które w wysokich stężeniach są bardzo szkodliwe dla rozwoju systemu korzeniowego drzew i krzewów owocowych.

Dlaczego odczyn gleby jest ważny

• 
tworzenie struktury gruzełkowatej gleby – na glebach kwaśnych następuje degradacja chemiczna i rozpad struktur wtórnych minerałów ilastych,
• 
lepsze wykorzystanie składników pokarmowych z nawozów mineralnych,
• rozwój systemu korzeniowego,
• aktywność mikroorganizmów glebowych – na glebach kwaśnych wzrasta ilość i aktywność grzybów glebowych oraz zmniejsza się udział i spada aktywność bakterii nitryfikacyjnych i symbiotycznych,
• następuje osłabienie intensywności przebiegu procesu pobierania (asymilacji) azotu z powietrza, zarówno przez mikroorganizmy wolnożyjące w glebie (Azotobacter), jak i współżyjące z większością roślin motylkowatych (rozwijają się normalnie tylko w odczynie zbliżonym do
• obojętnego, a w warunkach kwaśnych 
rozmnażają się wolno, są słabe i przyswajają mało azotu).

Na glebach kwaśnych wzrasta ruchliwość metali ciężkich, zwłaszcza kadmu, ołowiu i glinu. Nagromadzenie metali ciężkich w glebie może doprowadzić do ich nadmiernej koncentracji w roślinach. Ich wysoka zawartość w owocach i warzywach dyskwalifikuje ich przydatność plonów do konsumpcji. Ponadto na glebach kwaśnych następuje uwstecznienie fosforu. Najżyźniejsze gleby to takie, które mają obojętny odczyn oraz są zasobne w próchnicę.

Wapnowanie gleby

Ponad 50% gleb Polski ma kwaśny odczyn, dlatego należy je wapnować. Podstawowym zadaniem tego zabiegu jest obniżenie kwasowości gleb poprzez neutralizację jonów wodorowych. W wyniku przemian biochemicznych zachodzących w glebie po wapnowaniu powstaje woda i zasada wapniowa Ca(OH)2, neutralizująca wodór i odkwaszająca glebę. Nawozy wapniowe zmniejszają także szkodliwe działania kwasowości gleby, a tym samym toksyczny wpływ glinu i manganu.

Wapnowanie gleb jest bardzo ważnym zabiegiem agrotechnicznym

• 
poprawia właściwości fizykochemiczne gleby,
• dostępność składników pokarmowych,
• strukturę gleb.

Podstawą do ustalania potrzeb wapnowania i dawek wapna są analizy chemiczne gleby. Próbki gleby do analiz chemicznych najlepiej pobrać w sierpniu, ponieważ ma się wtedy czas na wykonanie analizy oraz wapnowanie sadu w najlepszym terminie, czyli w okresie po zbiorach owoców. 
Nawozy wapniowe powinno się zastosować przynajmniej 2 tygodnie przed nawozami fosforowo-potasowymi. Na glebach lekkich, zasobnych w magnez, aplikuje się nawozy wapniowe węglanowe i kredę nawozową, np. Wapniak kornicki, Wapniak jurajski, Kalgran. Na glebach kwaśnych i ubogich w magnez – nawozy wapniowo-magnezowe (Dolomag, Wap-Mag). Na glebach średnich i ciężkich można stosować nawozy wapniowe tlenkowe, 
np. Oxyfertil 80, Oxyfertil Mg 75.
Mimo że wapnowanie jest zabiegiem koniecznym, a jednocześnie relatywnie tanim, zużycie nawozów wapniowych w Polsce spada. W latach 1980–1985 średnie zużycie CaO/ha użytków rolnych wynosiło mniej więcej 180 kg. Obecnie to mniej więcej 35 kg CaO/ha i jest niższe niż zużycie nawozów mineralnych NPK, które wynosi +-130 kg NPK/ha.

Czy wapnowanie gleb i poprawa ich odczynu rozwiązuje problem niskiej zawartości wapnia?

Niestety nie. Wapń, żeby został pobrany przez korzenie drzew i krzewów owocowych, musi być rozpuszczony w glebie, a wapń z nawozów wapniowych, używanych do odkwaszania gleb, jest trudno rozpuszczalny w wodzie, zwłaszcza forma węglanowa najczęściej stosowana w sadach.

W tabeli 2. przedstawiono dane dotyczące rozpuszczalności nawozów wapniowych. Wynika z nich, że kluczowymi czynnikami przechodzenia wapnia z nawozów wapniowych, przeznaczonych do odkwaszania gleb, w formy odżywcze, łatwo dostępne dla roślin, są wilgotność gleby oraz czas. W przypadku stosowania wapna węglanowego do roztworu glebowego może przejść tylko 3–12 kg wapnia, w zależności od dawki. Niestety, w ostatnich latach są coraz częstsze i dłuższe okresy deficytu wody, a nawet suszy, co zdecydowanie utrudnia i spowalnia te przemiany oraz możliwości odżywiania wapniem.

 

Ponieważ jabłonie pobierają nawet do 180–200 kg CaO/ha, nie ma szans, aby samym wapnowaniem zapewnić dobre zaopatrzenie gleb w wapń odżywczy. Żeby rośliny mogły pobrać wapń, musi on występować w glebie w dostatecznej ilości w formie łatwo dostępnej dla roślin. Najlepszym źródłem wapnia odżywczego w glebie są tiosiarczan wapnia i saletra wapniowa, w dalszej kolejności siarczan wapnia, a dopiero później tlenek wapnia i węglan wapnia.
Z prowadzonych przez Agrosimex badań wynika, że bardzo często nawet na glebach o uregulowanym odczynie (pH > 6,5) zawartość przyswajalnego wapnia jest bardzo niska. Najniższy zanotowany poziom to 53 mg Ca/l gleby, a najwyższy > 5000 mg Ca/l gleby. Jednak zdecydowana większość badanych gleb ma zawartość wapnia odżywczego w przedziale 210–500 mg Ca/l. Dla porównania warto przypomnieć, że optymalny poziom wapnia odżywczego dla większości upraw wynosi 1000–1500 mg/lgleby. Wapń jest łatwo wymywany z gleby, a jego roczne straty wynoszą do 350 kg, dlatego konieczne jest systematyczne wapnowanie.

Co zrobić aby zapewnić dobre zaopatrzenie gleby w wapń odżywczy

jesienią aplikować ASX Siarczan wapnia, Siarkomix – siarczan wapnia jest najtańszym źródłem wapnia łatwo dostępnego dla roślin uprawnych,
wiosną stosować oprysk pasów herbicydowych CaTs Tiosiarczan wapnia oraz saletrę wapniową (Tropicote, Saletrę wapniową czeską, Nitrabor) lub saletrę potasowo-wapniową (Qrop mix, 
Unika Calcium),
w okresie intensywnego wzrostu i w okresach deficytu wody stosować systematyczną fertygację nawozami CaTs Tiosiarczan wapnia lub Calcinit, Ducanit,
systematycznie wapnować gleby, aby zapewnić odpowiedni odczyn.

Prawidłowy odczyn gleby, dostosowany do wymogów uprawianej rośliny, ma decydujący wpływ na wykorzystanie składników pokarmowych i wysokość uzyskanych plonów. Natomiast wysoka zawartość wapnia odżywczego w glebie jest kluczowym czynnikiem poprawiającym jakość i zdolności przechowalnicze owoców.

Podstawą do ustalania potrzeb wapnowania i dawek wapna są analizy chemiczne gleby. Próbki gleby do analiz chemicznych najlepiej pobrać w sierpniu, ponieważ ma się wtedy czas na wykonanie analizy oraz wapnowanie sadu w najlepszym terminie, czyli w okresie po zbiorach owoców.

Mimo że wapnowanie jest zabiegiem koniecznym, a jednocześnie relatywnie tanim, zużycie nawozów wapniowych w Polsce spada