Gibereliny w sadownictwie – niezbędnik każdego sadownika

Gibereliny to znane od prawie 100 lat fitohormony, które regulują liczne procesy rozwojowe w roślinach. Zawierające je preparaty mają wszechstronne dobroczynne działanie na uprawy. W sadownictwie są coraz bardziej popularne i stanowią chętnie wybierane rozwiązanie, które pomaga uzyskać wysoką jakość owoców. Chcąc osiągnąć ich optymalne działanie, trzeba wybrać sprawdzony produkt, charakteryzujący się wysoką czystością, czyli odpowiednimi proporcjami GA4 do GA7.

Szymon Matysiak/Fine

Wymagania rynku sprawiają, że w środowisku sadowniczym coraz powszechniejsze jest przekonanie, iż wysoka jakość owoców to jeden z warunków osiągnięcia za nie satysfakcjonującej ceny. Aby w sytuacji wysokiej podaży i dynamicznych zmian rynkowych zapewnić sobie opłacalność produkcji, konieczna jest rzetelna analiza kosztów i rozważny wybór środków. Jeśli chodzi o nakłady na ochronę i nawożenie, wielu producentów dochodzi do wniosku, że nie stać ich na eksperymenty z nieznanymi produktami, dlatego stawiają na sprawdzone rozwiązania, które pozwalają uzyskać wysoką jakość plonów.

Regulatory wzrostu i rozwoju, w odróżnieniu np. od nawozów, muszą przejść szczegółowy proces rejestracyjny środków ochrony roślin. Ponieważ to bardzo wymagający etap, liczba dostępnych preparatów tego typu jest stosunkowo niewielka, a niektóre z czasem utraciły rejestrację. Pokazuje to, jak istotne w przypadku tego segmentu jest bezpieczeństwo stosowania. Z perspektywy sadowników równie ważny jest fakt, czy tego typu środki rzeczywiście sprawdzają się w produkcji owoców, a najlepszym potwierdzeniem skuteczności jest wieloletnie wykorzystywanie preparatów i zadowolenie praktyków.

Hormony rośline pozytwynie wpływają na rozwój upraw

Do rozwiązań, których popularność wzrasta z roku na rok, należą hormony roślinne. Wraz z rozwojem wiedzy o ich właściwościach i działaniu powiększa się gama dostępnych na rynku preparatów, charakteryzujących się pozytywnym oddziaływaniem na rozwój upraw. Zjawiska rozwojowe mogą być kontrolowane dzięki regulatorom roślinnym. Są to związki organiczne, które w bardzo małych ilościach (wykluczających działanie żywieniowe) pobudzają, hamują lub w inny sposób modyfikują procesy fizjologiczne. Do regulatorów roślinnych zaliczane są zarówno substancje endogenne, a więc powstające w roślinie, jak i egzogenne, czyli podawane z zewnątrz, najczęściej syntetyczne. Naturalne hormony roślinne dzielą się na 5 klas: auksyny, cytokininy, gibereliny, etylen, kwas abscysynowy. Działanie hormonów w roślinie zależy od wielu czynników: ich stężenia w danej tkance, umiejscowienia hormonu, wrażliwości tkanek na dany hormon, sygnału hormonalnego. W sadownictwie do najbardziej znanych i najczęściej stosowanych fitohormonów należą gibereliny.

Czym jest czysta giberelina

Gibereliny to fitohormony regulujące poprzez zmiany stężenia wiele procesów fizjologicznych w roślinach. Endogenne gibereliny odpowiadają za stymulację podziałów komórkowych oraz za wydłużanie się komórek, a tym samym pędów, i wzrost międzywęźli. Ich zadaniem jest też przełamywanie dziedzicznej karłowatości, indukcja kwitnienia, zawiązywanie owoców beznasiennych (partenokarpia) czy pobudzanie kiełkowania zbóż. Kolejna właściwość to przerywanie stanu głębokiego spoczynku (np. bulw ziemniaka). Substancje te, pozyskiwane syntetycznie, mają obecnie zastosowanie w wielu uprawach, nie tylko sadowniczych.

Kwas giberelinowy GA4 i GA7 ma pozytywne oddziaływanie na wiele czynników decydujących o jakości owoców. Warto wiedzieć, za jakie efekty odpowiada dany typ. GA4 wpływa na poprawę zawiązywania owoców, zwiększenie ich rozmiaru i wydłużanie się oraz na redukcję ordzawień. GA7 w znacznej mierze odpowiada za wywoływanie przemienności owocowania.

Nasuwa się zatem pytanie, dlaczego nie stosuje się wyłącznie GA4, skoro jej działanie przynosi więcej korzyści, a GA7 tylko zwiększa ryzyko przemienności. Otóż ma to związek z procesem produkcji giberelin. Z przyczyn technologicznych podczas fermentacji niemożliwe jest całkowite wyeliminowanie GA7, udaje się jedynie zminimalizować jej udział procentowy. W związku z tym dostępne na rynku preparaty znacząco różnią się czystością, czyli stosunkiem GA4 do GA7. Zatem przy wyborze produktu giberelinowego sadownicy powinni kierować się jak najwyższą zawartością GA4 i minimalnym udziałem GA7. Do takich produktów należą Novagib 010 SL i Perlan, które charakteryzują się najwyższą czystością mieszaniny, czyli zawartością GA4 na poziomie 92–97% i zaledwie 1–2% GA7.

Stosowanie gibereliny w sadzie jabłoniowym

Jak wynika z praktyki sadowniczej, gibereliny mają bardzo wszechstronne działanie. Polega ono m.in. na stymulacji rozwoju rozety liściowej. Ma to zastosowanie wczesną wiosną, kiedy młode liście jabłoni są jeszcze bardzo słabo rozwinięte, a ich kondycja w pewnym stopniu determinuje jakość i siłę kwitnienia oraz zawiązywania. Po zabiegu giberelinowym lepiej zaopatrują kwiaty w składniki pokarmowe. Gibereliny powodują również wydłużanie się owoców i szypułki, a w przypadku jabłek – wykształcenie się głębszego zagłębienia szypułkowego. GA4/GA7 stosowane do kontroli ordzawienia jednocześnie powodują rozrastanie się części przykielichowej, czego efektem jest wydłużony kształt owoców. Podobnie działa 6-benzyloadenina – wykorzystywana do przerzedzania, wpływa na wydłużanie się jabłek. Dlatego wielu sadowników sięga po preparat Perlan, zawierający obydwie te substancje.

Z regulatorów Novagib 010 SL lub Perlan warto skorzystać, gdy występują niekorzystne warunki podczas procesów zapylania i zapłodnienia, co może skutkować słabym zawiązaniem owoców, a często także obfitym opadem czerwcowym. Ponadto aplikacja preparatu zalecana jest w okresie wiosennych przymrozków (najlepiej przed spodziewanym spadkiem temperatury). Wykorzystywany jest wówczas inny efekt działania giberelin, czyli stymulacja do zawiązywania owoców partenokarpicznych (bez nasion). Taki zabieg należy wykonać w drugiej połowie kwitnienia i powtórzyć po 7–10 dniach lub tuż po przymrozku (w ciągu 24 godz.). Optymalna temperatura podczas zabiegu powinna wynosić powyżej 18°C, jednak w przypadku zastosowania po przymrozkach można je wykonywać już od 8°C.

Preparat giberelinowy jest również rozwiązaniem problemu ordzawień, czyli występowania tkanki korkowej, zabliźniającej uszkodzenia skórki owocu. Mogą mieć one postać mniej lub bardziej zagęszczonej siateczki lub plam ciągłych. Jak wynika z badań, gibereliny najskuteczniej zapobiegają ordzawieniom, ponieważ wpływają na regularną budowę zewnętrznych warstw owocu oraz sprawiają, że skórka staje się bardziej elastyczna i odporna na uszkodzenia. Korzystny wpływ na jakość skórki może być efektem wzrostu liczby komórek epidermy owoców, przy jednoczesnym ograniczeniu ich wielkości, a także zwiększenia ilości i zagęszczenia kutykuli. Ważne jest, żeby zabieg wykonać odpowiednio wcześnie, zanim zadziała czynnik powodujący uszkodzenia skórki, oraz aplikować gibereliny kilkukrotnie.

W celu ograniczenia ordzawień oraz poprawy parametrów jakościowych owoców, takich jak kształt i rozmiar, zaleca się stosowanie preparatów Novagib 010 SL lub Perlan, zwłaszcza w przypadku odmian podatnych na to zjawisko, np. Golden Delicious, Szampion, Elstar. Pierwszy zabieg regulatorami Novagib 010 SL (0,5 l/ha) lub Perlan (0,3 l/ha) należy wykonać w okresie od pełni kwitnienia do opadania płatków kwiatowych, a trzy następne co 7–10 dni.

Holenderski sposób na GA4/GA7 w gruszy

Holenderscy producenci gruszek od lat wykorzystują gibereliny podobnie jak w uprawie jabłoni, czyli do:

•  wspomagania rozwoju rozety liściowej na wczesnych etapach wegetacji [Novagib (0,25 l/ha)],
•  uzyskania wydłużonego kształtu owoców Konferencji,
•  ograniczania zjawiska ordzawiania się owoców.

Ważna jest również aplikacja GA4/GA7 na bardzo małe zawiązki w celu utrzymania ich na drzewie oraz zwiększenia ogólnej masy plonu. Taki zabieg staje się standardem w uprawie grusz odmiany Konferencja, ponieważ skutkuje wzrostem plonu średnio o 5 t/ha (więcej owoców lub większa masa pojedynczego owocu, przy zachowaniu tej samej liczby). Potwierdzają to doświadczenia przeprowadzone w latach 2018–2021 w Holandii, w instytucie badawczym Proeftuin Randwijk.

Dla skuteczności zabiegów istotne są takie aspekty stosowania, jak:

•  dawka – Novagib 010 SL: 0,75 l/ha lub Perlan: 0,375 l/ha,
•  temperatura powietrza – preferowana powyżej 18°C,
•  moment aplikacji – zalecany, gdy wielkość zawiązków wynosi 6–7 mm.

Efekt może być pozytywny, nawet gdy zawiązki mają powyżej 12 mm, jednak wczesna aplikacja ma silniejszy wpływ na zwiększenie rozmiaru, a późniejsza przyczynia się do uzyskania większej ilości owoców, ale mniejszych. Natomiast późniejsze wykonanie zabiegu niesie ryzyko powstania drobnych ordzawień. Takie zastosowanie giberelin nie jest zalecane w przypadku innych odmian gruszy niż Konferencja.

Czym jest giberelina GA3

Ma ona bardzo szerokie zastosowanie w wielu uprawach, podobnie jak GA4/GA7. W Polsce giberelina GA3 jest zarejestrowana jako preparat Falgro Tablet, który ma postać rozpuszczalnych tabletek. Wykorzystuje się go w uprawie gruszy i czereśni.

W uprawie gruszy w celu poprawy zawiązywania owoców w niesprzyjających warunkach, np. po wystąpieniu przymrozków. Trzeba jednak pamiętać, że GA3 powoduje znacznie silniejszy proces zawiązywania owoców partenokarpicznych gruszy niż GA4. Dlatego używa się jej w zalecanej dawce (12 tabletek/ha) w przypadku bardzo silnych spadków temperatury (szczególnie w uprawie odmiany Konferencja). W Polsce ze względu na klimat wielu sadowników sięga po GA3 w trakcie kwitnienia, aplikując znacznie mniejszą dawkę (2–3 tabletki/ha) jako „polisę” zabezpieczającą owoce. Drugą opcją jest zastosowanie tego produktu po przymrozku, podobnie jak GA4/GA7.

W uprawie czereśni zabieg GA3 przynosi efekty w postaci poprawy jędrności owoców i zwiększenia ich rozmiaru. Wpływa też na opóźnienie dojrzewania. Zalecaną dawkę Falgro Tablet (20 tabletek/ha) powinno się aplikować wtedy, kiedy czereśnie zaczynają zmieniać kolor z zielonkawego na słomkowy. Bardzo istotne jest optymalne pH cieczy roboczej, czyli 6,5 (w przypadku większości regulatorów wzrostu preferowane są niższe wartości pH). Ponieważ substancja aktywna jest najlepiej absorbowana w warunkach wolnego wysychania, zalecane jest wykonanie zabiegu nocą.

Warto wiedzieć, że…

…wymóg jak największej czystości giberelin to fakt. Jednak krótki okres ich przydatności do użycia to mit. Dla przykładu Perlan ma w rejestracji okres ważności 3 lata, co jest potwierdzone badaniami laboratoryjnymi GLP.