Dlaczego i kiedy warto wykonać analizę liści
Nawożenie doglebowe i dolistne jest bardzo istotne w odżywianiu roślin. Czasami, mimo że jest ono przeprowadzane prawidłowo, rośliny wykazują niedobory lub nadmiar składników pokarmowych. Niektóre objawy tych stanów są widoczne na liściach.
Weronika Tul, Krzysztof Polewski/
Instytut Agronomiczny Fertico
Dlaczego warto wykonać analizę liści
Celem analizy części roślin (liści, pąków, kwiatów) jest precyzyjne określenie aktualnego stanu odżywienia roślin. Najczęściej analizie poddawane są liście. Jest ona bowiem bardzo pomocna przy ustalaniu planu nawożeniowego. Badanie materiału roślinnego umożliwia precyzyjne określenie poziomu makro- i mikroelementów, a w przypadku niedoborów uzupełnienie ich zaleconymi nawozami, bezpiecznymi dla danej uprawy. Warto podkreślić, że nadmiar składników pokarmowych w roślinie jest bardziej niekorzystny niż ich niedobór. Ponadto analiza liści umożliwia ocenę wpływu zabiegów nawożeniowych wykonywanych w sadzie na stan odżywienia roślin. Dzięki temu możliwe jest zweryfikowanie i dostosowanie programu nawożeniowego do aktualnych potrzeb rośliny. Co więcej, prawidłowe parametry gleby nie zawsze muszą skutkować optymalną zawartością składników pokarmowych w roślinie. Może się zdarzyć, że roślina z różnych powodów nie będzie odpowiednio przyswajała składników pokarmowych z gleby, dlatego tak ważne jest wykonywanie nie tylko analiz gleby, ale i materiału roślinnego.
Wygląd liści może wskazywać na niedobory poszczególnych pierwiastków
Zdarza się również, że zawartość składników odżywczych w roślinie jest na zbyt wysokim poziomie. Zwłaszcza w przypadku makroelementów (P, K, Mg, Ca, S, Na) ich wysoka zawartość jest efektem przenawożenia. Nadmiar nawet pojedynczego pierwiastka ma wpływ na przyswajalność pozostałych składników (nie są one prawidłowo, a czasami nawet w ogóle nie są pobierane przez roślinę).
Skutkuje to pogorszeniem kondycji rośliny – przyswajalność może drastycznie spaść, a wówczas roślina z powodu osłabienia przez braki w składnikach odżywczych blokowanych przez nadmiar pozostałych pierwiastków będzie narażona na liczne choroby lub bardzo słabe plony. W konsekwencji sadownik jest narażony na duży wkład finansowy w „uratowanie rośliny”, a w drastycznych przypadkach nawet na konieczność usunięcia uprawy i założenia nowej. Zarówno nadmiar poszczególnych składników odżywczych, jak i ich niedobory da się rozpoznać poprzez obserwację zmian zachodzących na całej powierzchni liści.
Azot. Symptomami jego niedoborów są blade i małe liście, a także słaby wzrost roślin. Natomiast nadmiar azotu objawia się dużymi, grubymi i ciemnozielonymi liśćmi. Liście takie są podatne na wiele chorób grzybowych oraz są chętnie zasiedlane przez szkodniki (głównie mszyce i przędziorki). Ponadto, w przypadku gdy azot jest na poziomie krytycznie wysokim, wierzchołki pędów wraz z najmłodszymi liśćmi zasychają.
Fosfor. Na jego deficyt mogą wskazywać fioletowe przebarwienia widoczne na blaszce liścia. Z powodu nadmiaru fosforu liście są małe, a pąki kwiatowe często zamierają. Nadmierna ilość tego pierwiastka przyczynia się do osłabienia odporności liści na niskie temperatury oraz na choroby.
Potas. Jego zbyt mała zawartość objawia się liśćmi zwijającymi się w kształt łódki, na których następnie zaczyna się chloroza, a także bielenie brzegów. Przy nadmiernej ilości potasu liście stają podatne na przemarzanie w okresie zimy oraz na choroby. Na liściach zaczynają się pojawiać brązowe lub czarne duże plamy.
Magnez. Niedobór tego pierwiastka widoczny jest w postaci chloroz między nerwami liścia. W przypadku nadmiernej ilości magnezu liście szybko zasychają i opadają. W wyniku przedwczesnego opadania liści plon owoców jest zredukowany.
Żelazo. Na jego braki mogą wskazywać chlorozy widoczne na całej blaszce liścia. Ciekawostką jest fakt, że w warunkach polowych nadmiar żelaza w roślinach sadowniczych nie jest obserwowany.
Cynk. Niedobory można rozpoznać po pomarszczonych brzegach liścia. Nadmiar cynku powoduje wytwarzanie się nekrozy, czyli małych brązowych plamek, powstających w obrębie liści.
Bor. W przypadku jego niedoborów widoczna jest nerkoza wierzchołków pędów, liście są zniekształcone i pozwijane, kwiaty zamierają, a owoce są niewyrośnięte. Nadmiar boru przyczynia się do powstawania licznego drobnego zgrubienia w kolorze bordowym na ogonkach liściowych oraz na dolnej stronie blaszki liściowej.
Wapń. W sytuacji niedoboru tego pierwiastka liście zmieniają kolor na jasnozielony do szarego, a blaszka liściowa staje się wyraźnie pomarszczona. Nadmiar wapnia powoduje, że brzegi liści są często postrzępione. Stają się one bardziej wrażliwe na oparzenia słoneczne.
Mangan. Jego deficyt prowadzi do chlorozy liści, tylko nerwy pozostają zielone. Nadmiar manganu sprawia, że liście żółkną, a następnie zamierają i opadają.
Siarka. Jej niedobór jest widoczny już na najmłodszych liściach, które są mniejsze, kruche i sztywne. Na całej powierzchni młodego liścia występuje chloroza, liście żółkną, a ich spodnia część jest zaczerwieniona. Nadmiar siarki powoduje wzrost zawartości szkodliwych metali ciężkich w roślinach, liście są niewielkich rozmiarów i szybko usychają.
Miedź. Objawem jej niedoboru jest ciemnozielony kolor liści (taka barwa może również oznaczać duże stężenie azotu). Silny niedobór miedzi powoduje żółtozielone zabarwienie liści oraz ich przedwczesne opadanie. Nadmierna ilość miedzi prowadzi do utraty integralności błon, zmiany spektrum absorpcji energii świetlnej, przez co liście rosną małe, w niewielkiej ilości i często nie rozwijają się do ostatecznej formy.
Molibden. Jego deficyt widoczny jest w postaci fioletowego przebarwienia liści. W przypadku nadmiernej ilości molibdenu liście zmieniają barwę na żółtą.
Co ważne, wygląd liści może się zmienić nie tylko na skutek niedoborów lub nadmiaru składników pokarmowych, ale także w efekcie uszkodzeń wywołanych zabiegami herbicydowymi, pestycydowymi i nawozowymi. Zmiana może być także wynikiem porażenia przez choroby. A zatem wizualna ocena stanu odżywienia rośliny nie zawsze musi dawać odpowiedź na pytanie, czy roślina jest prawidłowo odżywiona. Dlatego bardzo istotne jest przeprowadzanie analiz liści. Pozwalają one w porę uzupełnić brakujące składniki pokarmowe, a co za tym idzie, nie dopuścić do wywołania u rośliny chorób spowodowanych niedoborami poszczególnych pierwiastków. Niekiedy roślina zmieniającym się wyglądem daje znać o potrzebie zastosowania dodatkowych zabiegów nawożeniowych już w momencie, kiedy niedobory są bardzo duże, a ich uzupełnienie jest trudniejsze i bardziej kosztowne. Badanie laboratoryjne liści oraz analiza wyników przez doradcę mogą temu zapobiec i dać możliwość wcześniejszej reakcji na problem z brakiem lub nadmierną zawartością składników odżywczych.
Jak prawidłowo pobrać liście do analizy
Bardzo istotne jest prawidłowe pobranie liści do analiz w laboratorium. Od tego zależy, czy uzyskany wynik będzie miarodajny, czyli czy uzyskane wyniki będą odzwierciedlać faktyczny stan odżywienia roślin. Pobierając materiał roślinny do badań, należy stosować się do poniższych zaleceń:
1. Liście należy pobrać do woreczka strunowego lub pudełka styropianowego.
2. Liście pobiera się z 10 do 15 losowo wybranych drzew, w miarę możliwości powinny one znajdować się w równych odległościach od siebie. Co ważne, należy pobierać liście ze wszystkich stron korony. Liście z danej kwatery zaleca się pobierać wg przykładowych schematów przedstawionych na rysunku 1.
3. Pobieranie liści do badań najlepiej wykonać w okresie od 2 do 4 tygodni po zakończeniu wzrostu pędów. W praktyce termin ten przypada zwykle na drugą połowę lipca do połowy sierpnia. W przypadku wiśni i czereśni liście pobiera się tuż po zbiorze wiśni odmiany Łutówka.
4. Liście powinny być zrywane na wysokości podniesionych rąk, na obwodzie korony.
5. Próbka dostarczana do laboratorium powinna zawierać mniej więcej 50–60 liści pochodzących z drzew jabłoni, gruszy, śliwy, wiśni, czereśni itd. W przypadku roślin jagodowych ze względu na mniejsze rozmiary, liści powinno ich być odpowiednio więcej.
6. Na opakowaniu, zwierającym materiał do badań należy zamieścić imię i nazwisko klienta, gatunek i odmianę uprawy, a także nazwę miejsca pobierania próbki.
7. Tak pobrane liście powinny jak najszybciej zostać dostarczone do laboratorium. Nawet po zerwaniu liścia z drzewa nadal zachodzą w nim procesy fizjologiczne. Warto dodać, że szczególnie szybko zmienia się zawartość azotu w liściach. Zatem, chcąc uzyskać wiarygodne wyniki, odzwierciedlające faktyczny stan odżywienia roślin, trzeba zadbać o jak najkrótszy czas, jaki upłynie do rozpoczęcia analiz w laboratorium.
Co ważne, liście pobierane do analiz powinny być zdrowe, bez widocznych oznak niedoborów oraz uszkodzeń przez szkodniki i choroby. Aby uzyskać wiarygodne wyniki analizy, nie należy pobierać próbek bezpośrednio po zabiegach nawożeniowych, w okresie bardzo dużej suszy, a także po obfitych opadach deszczu. Zalecane jest, aby liście do analiz pobierać w 2 kolejnych latach, w 4-letnich cyklach. To dobra praktyka ze względu na zachodzące między sezonami zmiany zawartości składników pokarmowych w roślinie. Jest to z reguły powodowane zmiennością pogody w okresie wiosna–lato.
Dlaczego należy wykonać analizę liści na wczesnym etapie
Zawartość składników pokarmowych w liściach zmienia się wraz ze wzrostem drzewa. Ich poziom w tkankach dojrzałych drzew znacznie odbiega od tego, który obserwuje się u młodych roślin. Im drzewo starsze, tym większe są zawartości wapnia. Inaczej jest w przypadku azotu, potasu, magnezu i fosforu, których zawartość jest większa w przypadku młodszych roślin. Bywają sytuacje, gdy braki lub nadmiar składników odżywczych są tak duże, że są one widoczne już w najwcześniejszej fazie rozwojowej liści. Liście szybko zabarwiają się na kolor żółty lub pojawiają się na nich plamy, liście rosną małe, a także jest ich mniej. W takich przypadkach szczególnie zalecana jest analiza liści, ponieważ pomoże ona zdiagnozować problem oraz da dodatkowy czas na reakcję, która w rezultacie przyniesie m.in. takie korzyści, jak dobry plon.
Analiza pąków i kwiatów
Analiza pąków może być bardzo pomocna w przypadku kontroli zawartości boru w roślinie. Jak wiadomo, zawartość tego pierwiastka ma wpływ na plonowanie drzew, zależy ono w głównej mierze od jego zawartości w roślinie w terminie od 3 do 4 tygodni po okresie kwitnienia. Dlatego wskazane jest przeprowadzanie analiz pąków, aby możliwe było uzupełnienie ewentualnego niedoboru tego pierwiastka. Pąki mieszane należy pobierać w fazie ich pękania, natomiast pąki kwiatowe w fazie różowego pąka. Termin ten jest bardzo istotny, ponieważ wiosną w pąkach kwiatowych zachodzą zmiany zawartości boru. Do analizy należy pobrać po 3–4 pąki z około 20 drzew. Co jest bardzo istotne – należy je pobierać z 2–4-letnich pędów z zewnętrznych części korony, na połowie jej wysokości. Również analiza kwiatów może być pomocna w ustalaniu planu nawożeniowego. Z reguły zawartość składników pokarmowych w kwiatach jest tożsama z ich zawartością w liściach. Kwiaty powinny być pobierane w pełnej fazie kwitnienia ze środkowej części pędów (pobiera się je z 10–15 reprezentatywnych drzew). Kwiaty powinny być pobierane z szypułkami o długości około 2 mm.
Warto wiedzieć, że…
…analizę liści można wykonać w Laboratorium Fertico Sp. z o.o. w Grójcu przy ul. Mogielnickiej 33, dostarczając próbkę materiału roślinnego od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00–16:00.
Po dostarczeniu do laboratorium próbka jest odpowiednio przygotowywana do analiz – suszona, a następnie rozdrabniana. Tak przygotowany materiał poddawany jest analizom na zawartość makro- i mikroelementów, z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu, oraz azotu ogólnego metodą Kjeldahla (rysunek 2.).
Badanie materiału roślinnego umożliwia precyzyjne określenie poziomu makro- i mikroelementów, a w przypadku niedoborów uzupełnienie ich zaleconymi nawozami, bezpiecznymi dla danej uprawy.