Choroby borówki – jak je rozpoznać

W związku z rozwojem i intensyfikacją upraw borówki obserwuje się także zmiany w dynamice pojawiania się nowych gatunków patogenicznych w tej uprawie. Z roku na rok wzrasta presja organizmów chorobotwórczych, zarówno bakterii, jak i grzybów. Ze względu na zmiany klimatyczne oraz zmiany w technologii upraw i nowe odmiany identyfikacja patogenów nie jest tak oczywista jak dotychczas.

Karolina Felczak-Konarska/Instytut Agronomiczny Fertico

Specjaliści z Instytutu Agronomicznego Fertico prowadzą zaawansowaną diagnostykę patogenów chorobotwórczych roślin, w tym także borówki wysokiej. W sezonie 2022 obserwowano nasilenie się chorób bakteryjnych i grzybowych, w tym głównie patogenów odglebowych. Warunki pogodowe, które miały szczególny wpływ na rozwój chorób bakteryjnych na plantacjach, to wysokie temperatury i wilgotność powietrza oraz opady deszczu.

Rak bakteryjny borówki

Liść borówki z objawami raka bakteryjnego
Liść borówki z objawami raka bakteryjnego
powodowanego przez Pseudomonas syringae

Szczególnie dużą presję odnotowano w przypadku raka bakteryjnego powodowanego przez Pseudomonas syringae. Był on identyfikowany w znacznej części próbek dostarczonych do laboratorium. Objawy raka bakteryjnego na liściach mogą niekiedy przypominać symptomy chorób typu plamistość liści (bakterie z rodzaju Pseudomonas spp. wywołują bakteryjną plamistość liści i nekrozy pędów). Typowym symptomem tej choroby na liściach borówki są początkowo drobne, małe, brunatnoczerwone plamki na wierzchniej stronie blaszki liściowej. Ich nagromadzenie prowadzi do zwiększonej powierzchni chorobotwórczej. Tkanka liści w miejscu porażenia może się wykruszać, czego efektem są nekrozy.

Z roku na rok w uprawie borówki wysokiej w drugiej połowie lata obserwuje się coraz bardziej nasilone objawy mączniaka powodowanego przez Microsphaera vaccinii.

liść borówki z rakiem bakteryjnymW sporadycznych przypadkach z dużym początkowym nasileniem raka bakteryjnego obserwuje się zabarwienie, które zmienia się w kierunku czerwonawobrunatnego i może przypominać objawy niedoboru fosforu. Z czasem jednak blaszka liściowa żółknie i zamiera. Na pędach występują nekrozy w postaci ciemnozielonych uwodnionych plam. Typowe zgorzele pędów borówki można obserwować na młodych i starszych pędach. Owoce z porażonych roślin nie dorastają do standardowych rozmiarów. Zdarza się, że zbyt wcześnie dojrzewają. Bakterie Pseudomonas wnikają do rośliny przez naturalne otwory i zranienia na skutek uszkodzeń mechanicznych.

Xanthomonas spp.

Objawy porażenia przez Xnathomonas spp.
Objawy porażenia przez Xnathomonas spp.

Zagrożeniem identyfikowanym na plantacjach borówki jest również patogeniczna bakteria Xanthomonas spp. Na liściach obserwowano plamistość. Objawy choroby to rdzawobrązowe, nieregularne plamy o średnicy 0,3–0,5 cm, które często się zlewają. Niekiedy w ich obrębie porażona tkanka wykrusza się. W sezonie 2022 bakteria z rodzaju Xanthomonas spp. identyfikowana była w znacznej części próbek dostarczanych do laboratorium, zwykle w obecności bakterii z rodzaju Pseudomonas spp. W przypadku Xanthomonas spp. większość objawów obserwowano na liściach roślin, bez większego wpływu na parametry jakościowe i ilościowe plonu.

Agrobacterium tumefaciens

To kolejna bakteria patogeniczna, która odpowiada za dość duże straty na plantacjach borówki. Typowe objawy jej obecności obserwuje się na korzeniach i pędach borówki. Na korzeniach są to narośla, jasne, gąbczaste, pojawiające się już wiosną, zwykle w miejscach uszkodzeń mechanicznych. Porażone rośliny mają zahamowany wzrost, słabiej plonują, a owoce niekiedy dojrzewają przedwcześnie. Liście są bez połysku, o jasnozielonym zabarwieniu. Z czasem roślina może zamierać, ponieważ guzy blokują przewodzenie wody i substancji pokarmowych. Narośla z czasem się powiększają i zmieniają zabarwienie na brązowe, następnie na czarne i ulegają rozpadowi.

Gatunki grzybowe i grzybopodobne

Symptomy porażenia grzybemBotryosphaeria dothidea
Symptomy porażenia grzybem
Botryosphaeria dothidea
Objawy Botryosphaeria dothidea na pędach
Objawy Botryosphaeria dothidea na pędach

Dość dużym zagrożeniem identyfikowanym obecnie na plantacjach borówki są gatunki grzybowe i grzybopodobne. Botryosphaeria dothidea to sprawca raka borówki wysokiej. Odnotowywany jest też Botryosphaeria corticis. Objawy wywoływane przez te gatunki mogą nieznacznie się różnić. Na pędach obserwuje się drobne, lekkie nekrozy zapadnięte, które z czasem stają się wypukłe i stożkowate. Mogą również przypominać spękane zrakowacenia lub prowadzić do nekroz epidermy w miejscu infekcji. Wraz z rozwojem grzyba następuje zamieranie pędów. W bardzo wczesnym etapie choroby obserwuje się żółknięcie i czerwienienie liści na pędach, które z czasem brązowieją. Na pędach porażonych widoczne są typowe struktury w postaci czarnych punktów – piknidia i pseudotecja – z których zarodniki konidialne i workowe dokonują dalszych infekcji nowych pędów.

Pestalotiopsis clavispora

To patogen zaliczany do grupy typu plamistość liści. On także występuje na plantacjach borówki wysokiej. Powoduje zamieranie pędów, gnicie i zamieranie systemu korzeniowego oraz plamistość liści borówki wysokiej. Typowe objawy porażenia obserwuje się na pędach w postaci drobnych, czerwonobrunatnych plam. Po usunięciu wierzchniej warstwy widoczna jest ciemna zgnilizna. W przypadku porażenia systemu korzeniowego po przekrojeniu szyjki objawy nie są proste do rozpoznania, ponieważ przypominają symptomy Pestalotiopsis cactorum. Zmiany chorobowe na liściach mają postać zabarwienia na kolor brunatnoczerwony, niekiedy w pierwszej fazie na jasnozielonożółty przechodzący w brązowy. W przypadku dość dużego porażenia pędów dochodzi do wyłamywania się ich u podstawy.

Alternaria spp.

Ten grzyb w sezonie 2022 był powszechnie identyfikowany na roślinach upraw jagodowych. Odpowiada on za plamistość liści i nekrozy pędów. Obecnie izolowane są dwa gatunki – Alternaria tenuissima i Alternaria alternata. Występują one w czasie chłodnej i deszczowej pogody. Porażenie obserwuje się przede wszystkim na liściach i pędach. Na liściach typowe symptomy to okrągłe, nieregularne plamy – od brązowych do szarych, zwykle z czerwoną obwódką. Na plamach widoczne są ciemne zarodniki grzyba, które rozprzestrzeniane są m.in. podczas deszczu. Okresy z przedłużającą się wysoką wilgotnością sprzyjają rozwojowi choroby.

Microsphaera vaccinii

Z roku na rok w uprawie borówki wysokiej w drugiej połowie lata obserwuje się coraz bardziej nasilone objawy mączniaka powodowanego przez Microsphaera vaccinii. Mają one postać charakterystycznego, białego mączystego nalotu na dolnej i górnej stronie blaszki liściowej. Wraz z rozwojem patogenu możemy zaobserwować klejstotecja – typowe owocniki grzyba, które są jego formą zimującą. Z czasem grzybnia może przybierać fioletowe zabarwienie. Przy bardzo dużym porażeniu dochodzi do całkowitego zajęcia blaszki liściowej i przedwczesnej defoliacji liści.

Inne zagrożenia

Stałymi zagrożeniami obserwowanymi na plantacjach borówki są także grzyby:

  • Gordonia cassandre – odpowiedzialny za zgorzel pędów borówki wysokiej,
  • Botrytis cinerea – wywołujący szarą pleśń,
  • Colletotrichum acutatum – sprawca antraknozy.

W przypadku chorób odglebowych obecnie duże zagrożenie na plantacjach stanowią:

  • Phytophthora cactorum – organizm powodujący zgniliznę korzeni.
  • Verticillium dahliae – grzyb wywołujący werticiliozę, która jest chorobą o znaczeniu gospodarczym, ponieważ powoduje dość duże straty na plantacjach.

Biologia molekularna

Choroby pochodzenia grzybowego i bakteryjnego niejednokrotnie trudno rozpoznać bez wnikliwej analizy objawów, jeśli są obecne na roślinie, a w dalszej kolejności bez diagnostyki laboratoryjnej. Ze względu na zmieniające się warunki klimatyczne symptomy niektórych chorób nie są książkowe, ponieważ też ulegają modyfikacjom. Objawy wielu chorób, zwłaszcza typu plamistość liści lub odglebowych, są do siebie dość podobne i w związku z tym trudne do rozpoznania jedynie za pomocą metod tradycyjnych. W takich przypadkach uzasadnione jest włączenie identyfikacji przy zastosowaniu technik biologii molekularnej. Umożliwiają one diagnostykę jednostek chorobowych przed ukazaniem się objawów na roślinach i w przypadku ich odnotowywania. Zapewniają szybką i precyzyjną diagnostykę patogenów chorobotwórczych. Metody te stanowią podstawę dalszych działań związanych z programem ochrony.