Biologiczne zwalczanie szkodników glebowych

Od wielu lat producenci owoców zgłaszają problem wzrostu szkód powodowanych przez szkodniki glebowe – pędraki, opuchlaki i drutowce. Najczęściej odnotowuje się go na plantacjach truskawek, malin, borówek, porzeczek, agrestu oraz szkółek i młodych sadów (1–5 lat). Wynika to w dużej mierze z faktu intensyfikacji upraw i braku zmianowania. Nie bez znaczenia jest również wycofywanie z rynku chemicznych środków ochrony przeznaczonych do dezynfekcji gleby.

Barbara Błaszczyńska

Producenci często nie są świadomi problemu ze szkodnikami glebowymi w swojej uprawie aż do momentu, kiedy zauważą pierwsze i kolejne więdnące/zamierające rośliny. Dlatego decyzję o założeniu nowej plantacji czy sadu należy poprzedzić skontrolowaniem potencjalnego zagrożenie ze strony tych agrofagów (czy występują, a jeśli tak, to jakie gatunki dominują i w jakim nasileniu), aby uniknąć ryzyka szkód. Jeśli stwierdzone zostanie przekroczenie progu zagrożenia, najlepiej zrezygnować z danego stanowiska i wybrać inne, wolne od szkodników pole lub podjąć się ich zwalczania przed sadzeniem. Ocenę zagrożenia zaleca się zaplanować w terminie od maja do końca sierpnia. W tym celu wymagane jest wykopanie na powierzchni 1 ha 32 dołków o wymiarach 25 x 25 cm i głębokości 30 cm (co stanowi około 2 m2) i szukanie larw w wykopanej glebie (można ją rozrzucić na folii, aby ułatwić sobie zadanie). Larwy są widoczne gołym okiem. Próg zagrożenia to już 1 pędrak (drutowiec) lub 10 larw opuchlaków znalezionych w glebie.

Identyfikowanie szkodników glebowych

Oczywiście, aby dobrze zidentyfikować gatunek lub gatunki szkodników, konieczna jest znajomość ich morfologii. Za straty na plantacjach najczęściej odpowiedzialne są opuchlaki (truskawkowiec, lucernowiec, rudonóg) oraz pędraki, czyli larwy chrabąszczy majowego i kasztanowca, ogrodnicy niszczylistki, guniaka czerwczyka.

Larwy opuchlaków w zależności od gatunku chrząszcza są małe (6–12 mm), rogalikowato zgięte, w kolorze kremowym z ciemnobrązową głową, bez widocznych nóg. Pędrak to również białokremowa larwa wygięta w podkówkę, ale ma charakterystyczną, dużą brunatną głowę i wyraźne trzy pary silnych nóg. Ponadto z reguły pędraki są większe – dorastają do 50–60 mm (w zależności od gatunku i stadium rozwojowego). W glebie można spotkać pędraki mniejsze i większe, ponieważ ich rozwój trwa od 1. roku (np. w przypadku ogrodnicy niszczylistki) do 4 lat (chrabąszcze majowy i kasztanowiec).

Larwy opuchlaków i pędraki różnią się zarówno wyglądem, jak i rodzajem wyrządzanych szkód. Te pierwsze całkowicie zjadają drobne korzenie i uszkadzają grubsze, ogryzając korę z nich, a także z szyjki korzeniowej. Skutkiem ich żerowania jest stopniowe więdnięcie, a w konsekwencji placowe zamieranie roślin. W miarę starzenia sią plantacji wyraźnie rośnie presja tego szkodnika, a więc i wielkość strat.

W przypadku pędraków pierwsze symptomy ich obecności to słabszy wzrost roślin, jednak najczęściej obserwuje się ich gwałtowne więdnięcie i zamieranie, zwłaszcza w pierwszych miesiącach po sadzeniu. Na plantacjach, na których żerują najbardziej żarłoczne, dwu- i trzyletnie larwy, odnotowuje się nawet kilkadziesiąt procent zniszczonych roślin. Szkodnik potrafi całkowicie zniszczyć korzenie, w konsekwencji czego łatwo wyjąć rośliny z gleby. Pędraki, w odróżnieniu od opuchlaków, przemieszczają się wzdłuż rzędu, powodując zamieranie kolejnych sąsiadujących ze sobą roślin. Niestety, przy okazji występowania pędraków na plantacji czy w sadzie obserwuje się nasiloną obecność kretów, nornic, a także wizyty dzików, borsuków i lisów, które powodują uszkodzenia wtórne – rozkopując glebę w poszukiwaniu larw, dokonują kolejnych zniszczeń.

Polecane rozwiązania do zwalczania szkodników glebowych

Po wycofaniu chloropiryfosu obecnie perspektywiczne w walce ze szkodnikami glebowymi są rozwiązania biologiczne z wykorzystaniem entomopatogenicznych nicieni – polecane zarówno w uprawach ekologicznych, jak i konwencjonalnych.
Nicienie te nie są w stanie fizycznie uszkadzać roślin, a także są całkowicie bezpieczne dla ludzi i zwierząt. Trzeba pamiętać, że dla uzyskania ich bardzo wysokiej skuteczności konieczne jest zachowanie określonych procedur (warunków) aplikacji. Niezbędne jest także wykonanie zabiegu preparatem odpowiednim do zwalczania dominującego na plantacji gatunku szkodnika i w określonym dla niego terminie.

Do walki ze szkodnikami glebowymi godne polecenia są preparaty Nemasys® L i Nemasys® G lub H oraz Entonem i Larvanem. Nemasys® L, zawierający nicienie Steinernema kraussei, zwalcza larwy i poczwarki opuchlaków. Zabieg tym produktem powinien być wykonany przy temperaturze gleby wynoszącej minimum 5, a maksymalnie 30°C. Natomiast Nemasys® G i H, zawierające nicienie Heterorhabditis bacteriophora, polecane są do zwalczania pędraków. Preparaty te mają nieco wyższe wymagania co do temperatury gleby – w zakresie 12–30°C. Ponieważ rozwój pędraków trwa 3–4 lata, przy dużej ich presji zwalczanie powinno być powtarzane w kolejnych dwóch latach, co pomoże ograniczyć zagrożenie do minimum. Entonem (gatunek nicieni, to Steinernema felitiae) polecany jest na opuchlaki (także ziemiórki, wciornastki, miniarki) i powinien być aplikowany przy temperaturze gleby wynoszącej minimum 8°C, a lepiej w zakresie 12–28°C. Larvanem (Heterorhabditis bacteriophora), który stosuje się przy temperaturze gleby od 12 do 30°C, jest polecany do zwalczania larw opuchlaka, a także młodych stadiów pędraków (również rolnic, ogrodnic i innych).

Po wycofaniu chloropiryfosu obecnie perspektywiczne w walce ze szkodnikami glebowymi są rozwiązania biologiczne z wykorzystaniem entomopatogenicznych nicieni – polecane zarówno w uprawach ekologicznych, jak i konwencjonalnych.

Nicienie – sposób 
działania w glebie

Infekcyjne młode osobniki nicieni po ich aplikacji do gleby w ciągu czterech tygodni aktywnie poszukują larw i pasożytują na nich, przenikając przez naturalne otwory w ciele szkodnika, np. przetchlinki. Nicienie w ciałach larw wydzielają toksyczne dla nich bakterie, które stopniowo zabijają ofiarę od środka. W ciągu 3 dni od zakażenia larwy przestają się odżywiać, a po 2–4 tygodniach giną. W martwych larwach rozwija się następne pokolenie infekujących nicieni, które w miarę rozpadania się ich ciał przedostają się do gleby, szukając kolejnych żywicieli. Porażone larwy zmieniają stopniowo kolor – z kremowych i przezroczystych stają się żółtawe, a nawet brązowe, co widać już po kilku dniach od zabiegu.

Nicienie w ciałach larw wydzielają toksyczne dla nich bakterie, które stopniowo zabijają ofiarę od środka. W ciągu 3 dni do zakażenia larwy przestają się odżywiać, a po 2–4 tygodniach giną.

Terminy i warunki aplikacji preparatów do zwalczania szkodników

Największą skuteczność osiąga się w zwalczaniu młodych larw, im są one starsze, tym efektywność zabiegu jest mniejsza, dlatego czas aplikacji należy dostosować do fazy rozwojowej szkodnika. Nemasys® L polecany jest w dwóch terminach:
pod koniec lata – lipiec/sierpień, wrzesień do początku października – wtedy dominują młode larwy),
wiosną – kwiecień/maj – wtedy występują starsze larwy z jesiennych wylęgów i poczwarki.

Nemasys® G i H powinny być aplikowane od końca czerwca do końca września, kiedy pojawiają się młode larwy z jaj złożonych przez dorosłe osobniki w maju i czerwcu. Im później zostanie przeprowadzony zabieg, tym bardziej spada jego skuteczność.
Jednak zalecane terminy należy traktować orientacyjnie, ponieważ w sezonie zdarzają się nietypowo zimne lub gorące okresy, zmieniające dynamikę rozwoju szkodników, dlatego wskazane jest sprawdzenie gleby w sąsiedztwie roślin, w celu skontrolowania, czy np. wylęgły się już larwy opuchlaków z jaj składanych w czerwcu i lipcu.

Aby efekty były powtarzalne, konieczne jest dochowanie warunków zabiegu. Aplikację nicieni powinno się wykonać wieczorem lub przy pochmurnej pogodzie, ponieważ są to organizmy wrażliwe na promienie UV. Trzeba także sprawdzić temperaturę gleby, aby stosować produkty w zakresie optymalnym dla poszczególnych z nich (nicienie są najaktywniejsze i najskuteczniejsze w zakresie temperatur od 15 do 25°C). Kolejnym czynnikiem determinującym skuteczność zabiegu jest wysoka wilgotność gleby w momencie aplikacji i przynajmniej przez kolejne 2–3 tygodnie po niej, co decyduje m.in. o aktywnym przemieszczaniu się nicieni w glebie. Należy zatem zaczekać na deszcz i/lub deszczować pole tak długo, aż uzyska się wilgotność gleby przynajmniej do głębokości 20 cm.

Co ważne, nicienie można aplikować przez linie kroplujące (zalecane są linie z kompensacją ciśnienia), a także wykorzystać w tym celu opryskiwacz polowy (na mniejszym areale – ręczny) i belkę herbicydową (te wcześniej powinny być wypłukane, bo resztki środków ochrony roślin mogą osłabić działanie nicieni). Przed aplikacją należy wyjąć sita czy filtry (dyskowe, koszyczki, siateczki itp.), ponieważ wymagana średnica najwęższego punktu instalacji nie powinna być mniejsza niż 0,5 mm. Na 1 ha należy użyć minimum 1000 l roztworu. Po wykonaniu aplikacji konieczne jest kolejne deszczowanie pola lub deszcz, aby dopomóc nicieniom w pokonaniu drogi w głąb gleby, bliżej korzeni, a w przypadku aplikacji nicieni na rosnącej plantacji, aby spłukać produkt naniesiony na liście roślin (niespłukane nicienie wyschną i ich dawka będzie niewystarczająca).

Nicienie zdecydowanie lepiej działają na glebach i podłożach przepuszczalnych. Na zlewnych, zwięzłych glebach gliniastych i ilastych ich skuteczność jest nieco niższa (utrudniona migracja nicieni). Nicienie działają w glebie od 2 do 4 tygodni. Po tym czasie ich liczba spada i obniża się do poziomu występującego naturalnie w przyrodzie.

Roztwór roboczy 
i przechowywanie

Właściwe przygotowanie roztworu roboczego: częściowo napełnić zbiornik opryskiwacza zimną wodą, w tym czasie zawartość opakowania wlać do wiadra (10-litrowego) z wodą i mieszać. Następnie roztwór przelewać do opryskiwacza przy włączonym mieszadle, uzupełniając go wodą. Roztwór roboczy powinien być przez cały czas mieszany, aby nicienie nie osiadły na dnie (nie należy wyłączać mieszadła aż do zakończenia zabiegu), i natychmiast aplikowany.
Produkty zawierające nicienie najlepiej aplikować krótko po zakupie, zawsze przed datą ważności wskazaną na opakowaniu. Jeśli jednak pogoda nie pozwala na wykonanie zabiegu, można je przechować w warunkach chłodniczych, w temperaturze 4–12oC. Nicienie również na czas transportu powinny mieć zapewnione stabilne, chłodne warunki.

Pamiętaj, że…

…dawkowanie nicieni należy uzależnić przede wszystkim od wielkości zagrożenia w danej uprawie. Zalecane to:
truskawka – od 1,5 mld (przy małym/średnim zagrożeniu) do 2 mld 
(przy dużym zagrożeniu),
maliny – od 1 mld (przy małym/średnim zagrożeniu) do 1,5 mld (przy dużym zagrożeniu),
borówka – 1 mld.