Dlaczego warto wykonać analizę gleby

Krótko mówiąc, analiza gleby to narzędzie niezbędne w procesie planowania nawożenia upraw. Głównym celem jej wykonywania jest uzyskanie 
informacji potrzebnych do przygotowania precyzyjnego programu nawożenia. W oparciu o wyniki badań, na podstawie liczb granicznych, ustala się dawki preparatów dla różnych gatunków roślin. Jakie są rodzaje analiz gleby, 
czym się różnią, i kiedy którą wybrać?

Iwona Polewska-Jankowiak, Krzysztof Zachaj

Po co analiza gleby

Analiza gleby służy do określenia zasobności gleby w składniki pokarmowe, takie jak azot, fosfor, potas, magnez, wapń, siarka, oraz we wszystkie mikroelementy, m.in.: żelazo, bor, miedź, cynk, mangan, molibden. Badanie pozwala również m.in. określić potrzeby wapnowania gleby i diagnozować problem zasolenia.

Każde narzędzie ułatwiające proces decyzyjny, a właśnie takim jest analiza gleby, powinno być chętnie stosowane w praktyce. I tu o to praktyczne wykorzystanie najbardziej chodzi. Aby uzyskać głównie korzyści, przede wszystkim należy odpowiednio pobrać próbkę gleby, następnie dobrze ją przygotować, zapakować i dostarczyć do laboratorium. I na tym właśnie etapie najczęściej powstaje pierwsza istotna składowa tzw. błędu statystycznego, wpływającego na wynik analizy. Konsekwencją niewłaściwie przygotowanej próbki gleby jest zarówno zaburzony wynik analizy, jak i jego interpretacja, zalecenia oraz zastosowanie nawozów. Czyli potencjalna korzyść zmienia się np. w źle dobraną dawkę nawozu i narażanie się na niepotrzebne koszty, a co gorsza, może spowodować niepożądane zjawiska w glebie, takie jak antagonizm pierwiastków lub zasolenie. Zarówno niedobór, jak i nadmiar składników dostępnych dla roślin uprawnych może mieć na nie toksyczny wpływ, a także utrudnić pobieranie niektórych pierwiastków. Podobne zjawiska zachodzą w przypadku stosowania nawozów mineralnych na „oko”. Ma to wpływ na opłacalność produkcji.

Próbki do analizy gleby

Próbki należy pobierać w odpowiedni sposób, żeby jak najbardziej zminimalizować błąd statystyczny. Wymaga to staranności, pewnego wysiłku, przygotowania i czasu. 
Przede wszystkim w każdym gospodarstwie należy wyodrębnić kwatery bądź miejsca mogące różnić się przemiennością plonowania, zmiennością glebową lub ewentualnie analizować je pod kątem określonych problemów, które mogą pojawiać się tylko na kawałku działki. Dlatego każdą kwaterę trzeba analizować oddzielnie, biorąc pod uwagę obsadę, gatunki drzew i odmiany oraz zróżnicowanie wiekowe drzew. Pod młode nasadzenia będą zalecane inne formy i dawki nawozów niż pod sady rosnące, kilkuletnie. Ponadto, jeśli kwatera jest wydłużona lub położona na skłonie, trzeba podzielić ją na osobne części i pobrać próbki oddzielnie. Próbki gleby zazwyczaj pobiera się jesienią, po zbiorach owoców, lub wczesną wiosną (zwłaszcza jeśli bierze się pod uwagę plan nawożenia azotem!). Po wyznaczeniu obszaru, z którego pobrana zostanie próba, należy pobierać glebę za pomocą laski Egnera lub szpadla z głębokości do 40 cm. Warto wykonać analizę metodą ogrodniczą i oddzielnie przygotować próbkę z warstwy ornej (0–20 cm) i podornej (20–40 cm). Taką próbkę pobiera się do dwóch wiaderek. W sadach, gdzie rosną drzewa, należy pobierać glebę z pasów herbicydowych, mniej więcej pośrodku odległości pomiędzy drzewami. Zawsze trzeba usunąć wierzchnią część gleby (chodzi o warstwę przesuszoną lub z darnią), używając nogi lub szpadla. Na jedną próbkę zbiorczą gleby składa się mniej więcej 20 próbek pierwotnych. Masa takiej próbki powinna wynosić 400–500 g. 
Jeśli gleba analizowana jest pod nowe nasadzenia, pobiera się mniej więcej 20 próbek pierwotnych z +-1 ha – równomiernie z całej powierzchni wyznaczonej działki. Jeżeli jednym z badanych czynników ma być azot, to pobraną i przygotowaną próbkę należy przekazać do laboratorium w szczelnie zamkniętym pojemniku, np. słoiku, w czasie nie dłuższym niż 24 godz. po pobraniu. Ponadto trzeba zapewnić takiej próbce niską temperaturę.
Nie należy pobierać próbek gleby po wysianiu nawozów (ani naturalnych, ani mineralnych) oraz tuż po obfitych opadach.

Jak interpretować wyniki analizy gleby

Analizy gleby wykonywane są różnymi metodami i na różnych aparatach. Warto zwrócić wtedy uwagę na mogące pojawić się różnice w wynikach. Nie powinny one jednak być większe niż 30%. 
W podstawowej analizie gleby (potocznie nazywanej metodą rolniczą) pod uprawy rolnicze i sadownicze bada się zawartość fosforu fosforanowego, potasu, magnezu i pH (w KCl), a zawartość składników podaje się w mg/100 g gleby.

pH – interpretacja analizy gleby dla metod uniwersalnej i podstawowej

Odczyn gleby	pH w KCI	pH w H2O
silnie kwaśny	< 4,5	<5,0
kwaśny	4,5–5,5	5,0–6,0
lekko kwaśny	5,6–6,5	6,1–6,7
obojętny	6,6–7,2	6,8–7,4
zasadowy	> 7,2	>7,4

Na podstawie analizy gleby lub podłoża metodą uniwersalną (potocznie nazywaną metodą ogrodniczą) pod uprawę roślin ogrodniczych uzyskuje się informacje o zawartości składników w mg/l gleby. 
W wersji podstawowej bada się:

• zawartość azotu azotanowego,
• fosforu fosforanowego,
• potasu,
• magnezu,
• wapnia,
• odczyn (pH w H2O).

W analizie gleb i podłoży ogrodniczych określane jest również zasolenie, podawane w gramach NaCl na dm3 gleby.
W obu typach analiz można określić także zawartość mikroelementów (oznaczane inną metodą dla upraw rolniczych i ogrodniczych) i innych pierwiastków oraz właściwości gleby, np. skład granulometryczny, zawartość próchnicy czy siarki.
Najczęstszą różnicą widoczną przy interpretacji wyników jest pH. W tabeli pokazano interpretację wyników dla metod uniwersalnej i podstawowej. Poza różnicą w interpretacji potrzeby wapnowania występują też rozbieżności w przeliczaniu dawek nawozów. 
W metodzie podstawowej, która nadal jest popularniejsza od uniwersalnej (w dużej mierze ze względu na niższy kosz badania), należy pamiętać o stosowaniu przeliczników oraz współczynników sorpcji. Są one różne i zależą od form zalecanych nawozów oraz od klasy gleby. Jest jeszcze jeden ważny element, a mianowicie liczby graniczne, które w tym przypadku nie są zaktualizowane do obecnie uzyskiwanych plonów. Piszący zalecenia sam musi zakładać poprawkę na uzyskiwany plon.

Koszt analizy gleby metodą uniwersalną, czyli ogrodniczą, jest nieco wyższy, ale daje zdecydowanie bardziej adekwatne wyniki. Przewagą tego sposobu jest również możliwość zbadania nie tylko fosforu, potasu, magnezu czy siarki, ale przede wszystkim azotu i wapnia odżywczego, który ma bardzo duże znaczenie dla jakości, także pozbiorczej, owoców i warzyw. Ponadto w ramach metody uniwersalnej badany jest poziom próchnicy, która ma olbrzymie znaczenie w określaniu kondycji gleby i jej możliwości produkcyjnej. Można określić, czy występuje problem zasolenia gleby (szczególnie ważny czynnik w uprawie truskawki i borówki). I najważniejszy element – liczby graniczne dla tej metody są dostosowane do aktualnych realiów i plonów, jakie zbierają producenci owoców.

Jeżeli jednym z badanych czynników podczas analizy gleby ma być azot, to pobraną i przygotowaną próbkę należy przekazać do laboratorium w szczelnie zamkniętym pojemniku, np. słoiku, w czasie nie dłuższym niż 24 godz. po pobraniu. Ponadto trzeba zapewnić takiej próbce niską temperaturę.