ABC regulowania odczynu gleby

Borówka wymaga gleb bardzo kwaśnych o pH < 4,5, a jabłonie, czereśnie czy wiśnie najlepiej rosną na glebach o pH > 6,7. Dlatego też niezmiernie istotne jest dostosowanie odczynu gleby w sadzie do wymagań uprawianej rośliny.

Kwasowość uwarunkowana jest obecnością wolnych jonów wodorowych (H+). Tylko ich nieznaczna część występuje bezpośrednio w roztworze glebowym.

Większość wiązana jest przez fazę stałą, tzw. kompleks sorpcyjny gleby. Część mineralna składa się z rozdrobnionych minerałów glinokrzemianowych oraz różnych części nieorganicznych. Natomiast część organiczna gleby jest mieszaniną różnych substancji posiadających charakter koloidów. Na zdolność sorpcyjną składa się wiele procesów fizykochemicznych, wśród których najważniejszy określa się mianem sorpcji wymiennej. Polega on na wymianie jonów występujących w roztworze glebowym na jony znajdujące się w kompleksie sorpcyjnym gleby. W związku z tym gleby, w których przeważają cząsteczki naładowane ujemnie (na zasadzie przyciągania ładunków elektrycznych), sorbują dużą ilość jonów dodatnich, w tym wodorowych.

Dwie formy kwasowości

W zależności od tego, z jakimi jonami wodoru mamy do czynienia – czy z roztworu glebowego, czy też z sorbowanymi przez kompleks glebowy, wyróżniamy dwie formy kwasowości gleby:
• kwasowość czynną, gdy wolne jony wodoru występują bezpośrednio w roztworze glebowym. Na wartość kwasowości czynnej składa się wiele czynników: wartość kwasowości potencjalnej, obecność CO 2 i kwasu węglowego, kwasy organiczne (powstające w procesie rozkładu resztek roślinnych), wprowadzanie do gleby nawozów fizjologicznie kwaśnych – siarczanu amonu, mocznika, saletry amonowej, siarczanu potasu.
• kwasowość potencjalną, która określa ilość jonów wodoru ukrytych w kompleksie sorpcyjnym. Przy stosowaniu nawozów potencjalnie obojętnych, np. soli potasowej, która zawiera 60% potasu, ale też 35–47% chloru, po pobraniu
potasu z kompleksu sorpcyjnego zostaje wyparty wodór, który razem z chlorem tworzy kwas solny silnie zakwaszają glebę w ryzosferze.

Na glebach bardzo kwaśnych dochodzi do uwolnienia nadmiernych ilości glin oraz manganu, które w wysokich stężeniach są bardzo szkodliwe dla rozwoju systemu korzeniowego drzew i krzewów owocowych.

Konieczne wapnowanie

Najżyźniejsze gleby to takie, które mają obojętny odczyn gleby oraz są zasobne w próchnicę. Jednak w Polsce ponad
50% gleb ma odczyn kwaśny. Konieczne jest więc ich wapnowanie. W wyniku przemian biochemicznych zachodzących w glebie po wapnowaniu powstaje woda i zasada wapniowa Ca(OH )2 neutralizująca wodór i odkwaszająca glebę. Nawozy wapniowe zmniejszają także szkodliwe działanie toksycznego glinu i manganu.
Wapnowanie poprawia właściwości fizykochemiczne gleby, jej strukturę, dostępność składników pokarmowych.
Podstawą do ustalania potrzeb wapnowania i dawek wapna są analizy chemiczne gleby. Próbki gleby do analiz chemicznych najlepiej pobrać w sierpniu, ponieważ mamy wtedy czas na wykonanie pomiarów oraz wapnowanie sadu w najlepszym terminie, czyli w okresie po zbiorach owoców. Nawozy wapniowe powinniśmy zastosować przynajmniej 3–4 tygodnie przed nawozami fosforowo-potasowymi. Na glebach lekkich stosujemy nawozy wapniowe węglanowe i kredę nawozową, np. Wapniak Kornicki, Wapniak Jurajski, Physiomax, Wap-mag. Na glebach średnich i ciężkich możemy stosować nawozy wapniowe tlenkowe np. Oxyfertil.

Odczyn gleby wpływa na:

• tworzenie struktury gruzełkowatej gleby – na glebach kwaśnych następuje degradacja chemiczna i rozpad struktur wtórnych minerałów ilastych,
• lepsze wykorzystanie składników pokarmowych dostarczanych z nawozami mineralnymi,
• rozwój systemu korzeniowego,
• aktywność mikroorganizmów glebowych – na glebach kwaśnych wzrasta ilość i aktywność grzybów glebowych oraz zmniejsza się udział i spada aktywność bakterii nitryfikacyjnych i symbiotycznych.
• osłabienie intensywności przebiegu procesu pobierania (asymilacji) azotu z powietrza, zarówno przez mikroorganizmy wolnożyjące w glebie (Azotobacter), jak też współżyjące z większością roślin motylkowatych (rozwijają się normalnie tylko w odczynie zbliżonym do obojętnego, a w warunkach kwaśnych rozmnażają się wolno, są słabe i przyswajają mało azotu),
• ruchliwość metali ciężkich, kadmu, ołowiu i glinu, zwłaszcza na glebach kwaśnych, nagromadzenie metali ciężkich w glebie może doprowadzić do ich nadmiernej koncentracji w roślinach (wysoka zawartość tych metali w owocach i warzywach dyskwalifikuje ich przydatność do konsumpcji),
• uwstecznienie fosforu na glebach kwaśnych.

Krzysztof Zachaj