2 istotne czynniki gospodarowania wapniem w sadownictwie

Wapń to pierwiastek konieczny do uzyskania wysokiej jakości towaru handlowego. Jak prawidłowo regulować jego poziom w glebie i kiedy stosować go dolistnie, żeby uniknąć problemów choćby z gorzką plamistością podskórną? Aspekty, do których szczególnie trzeba przywiązywać wagę w gospodarowaniu tym składnikiem w uprawach sadowniczych, to czynniki warunkujące jego pobieranie przez rośliny oraz źródła wapnia odżywczego.

Iwona Polewska-Jankowiak

Wiedza na temat roli wapnia odżywczego w rozwoju roślin to podstawa efektywnego prowadzenia każdej uprawy sadowniczej. Wapń to pierwiastek, który w największym stopniu odpowiada za jędrność owoców. Jest składnikiem budulcowym ścian komórkowych, związków pektynowych (protopektyn) i blaszki środkowej. Dzięki niemu budowa tkanek jest stabilna. Wapń jest potrzebny do budowy wszystkich części roślin, od korzenia, poprzez gałęzie, po liście i owoce. Wpływa on na gospodarkę hormonalną roślin, kontroluje właściwą strukturę oraz funkcjonowanie błon cytoplazmatycznych i organelli. Uczestniczy w procesach podziałów komórek, ich wzrostu i funkcjonowania. Działa odwadniająco na koloidy plazmy. Jest składnikiem enzymów oddechowych. Owoce o niskiej zawartości wapnia w procesie przechowywania intensywniej oddychają, w wyniku czego szybciej tracą turgor. Wapń zapobiega występowaniu chorób przechowalniczych jabłek, czyli gorzkiej plamistości podskórnej i rozpadu mączystego. Ogranicza także pękanie i sokowanie owoców wiśni i czereśni.

  1. Warunki pobierania wapnia przez rośliny

Na pobieranie wapnia przez rośliny ma wpływ kilka czynników, które są ze sobą mocno powiązane.

Pierwszym czynnikiem warunkującym pobieranie wapnia jest sama zawartość w glebie jego form przyswajalnych dla roślin. Wartości optymalne dla prawidłowego wzrostu systemu korzeniowego, budowy organów wegetatywnych i dobrej jakości owoców to 1200–1800 mg/l gleby. Niestety, nadal niewielu sadowników wykonuje analizy gleby, a z przeprowadzonych przez Agrosimex badań wynika, że różnice w zawartości przyswajalnego wapnia w glebach są ogromne i wahają się od 213 do 2620 mg/l. Często nawet w przypadku gleb o uregulowanym odczynie, czyli pH 6,2–6,8, zawartość przyswajalnego wapnia jest bardzo niska – na poziomie 250–400 mg/l, ponieważ zdecydowana większość tego składnika została zużyta do odkwaszenia gleby. Odpowiednia zawartość przyswajalnego dla roślin wapnia w glebie zapewnia dobre zaopatrzenie drzew w ten składnik, a co za tym idzie – prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, pędów, liści i owoców.

Drugi czynnik to wiek drzew i tempo ich wzrostu. Zachodzi duża konkurencja w walce o wapń potrzebny do budowy komórek pomiędzy częściami wegetatywnymi (pędy i liście) a owocami. W zależności od fazy rozwojowej drzew koncentracja wapnia w liściach jest od 10 do 40 razy większa od jego zawartości w owocach. Szczególnie wrażliwe na zaburzenia w pobieraniu tego pierwiastka są młode drzewa, ponieważ mają jeszcze słaby i płytki system korzeniowy, słabo owocują i silnie rosną, zużywając większość składnika do budowy korzeni, pnia pędów i liści.

Trzecim czynnikiem wpływającym na pobieranie wapnia z gleby jest przebieg pogody. Wapń transportowany jest w roślinie od korzeni do liści i owoców głównie z wodą podczas transpiracji w ksylemie. W trakcie słonecznych dni składnik szybko dociera do nadziemnych organów rośliny (pod warunkiem że jego zawartość w glebie jest wystarczająca, a jej wilgotność jest na poziomie umożliwiającym jego pobranie). Chłodna i mokra wiosna ogranicza rozwój systemu korzeniowego i jego aktywność, a okresy suszy powodują zahamowanie pobierania wapnia i transport do owoców i liści.

Czwartym czynnikiem jest zawartość w glebie pierwiastków antagonistycznych wobec wapnia, czyli potasu, magnezu, jonu amonowego NH4, oraz wysoki poziom glinu, który jest aktywny na glebach zakwaszonych. Niestety, w przypadku jabłoni sadownicy często prowadzą odmiany szczególnie wrażliwe na niedobór wapnia, takie jak Ligol czy Szampion (Champion), na kwaterach o pH poniżej 6.

Piątym czynnikiem jest jakość i zdrowotność liści, zwłaszcza rozetkowych (znajdujących się w sąsiedztwie tworzących się owoców). Dobrze rozwinięte liście rozetkowe zapewniają wystarczający ciąg transpiracyjny, oczywiście pod warunkiem że temperatura powietrza i wilgotność gleby są odpowiednie. Zatem w okresie rozwoju liści rozetkowych powinny być dostępne dla rośliny wszystkie składniki mineralne niezbędne w tej fazie: azot, magnez, żelazo, mangan i cynk. Ważna jest także ilość nasion w owocach – im jest ich więcej, tym więcej auksyn wytwarzają, a dzięki temu wapń jest w większym stopniu transportowany do owoców.

Aby stworzyć odpowiednie warunki do pobierania wapnia, należy przede wszystkim:

  •  wykonać analizę gleby i ocenić zawartość makroelementów,
  •  odkwasić glebę, jeśli pH jest zbyt niskie,
  •  dostarczyć do gleby wapń odżywczy oraz stosować zbilansowane nawożenie potasem i magnezem, które są antagonistyczne względem wapnia (blokują wapń),
  •  odpowiednio wcześnie (w czasie kwitnienia) wykonać pierwszy oprysk nawozem wapniowym.

  1. Źródło wapnia, czyli jakość i forma nawozu

W przypadku wapnia duży wpływ na jego pobieranie i wykorzystanie przez rośliny ma źródło pierwiastka, czyli jakość i forma nawozu, w jakiej podaje się go roślinom, a także sposób i termin aplikacji.

Pierwszym sposobem dostarczania roślinom wapnia jest nawożenie doglebowe. Tu polecanym źródłem wapnia w glebie są nawozy wapniowe na bazie kredy, takie jak Wapniak Kornicki, które wykorzystuje się głównie do regulacji odczynu gleby. Natomiast jednym z tańszych źródeł wapnia odżywczego, które nie służą do odkwaszania, jest nawóz doglebowy Siarczan wapnia ASX, który zawiera 30% CaO i 45% SO3. Dobrym źródłem wapnia odżywczego są także saletry wapniowe, np. Tropicote, Nitrabor, Lovofert, lub saletry potasowo-wapniowe, np. Unika Calcium lub Qrop mix.

Wnosi się go do gleby, stosując także nawozy granulowane, takie jak:

  •  TrifosGran Premium, który poza fosforem (46% P2O5) zawiera wapń odżywczy (29% CaO),
  •  Perlka (cyjanamid wapnia), poza azotem (19,8% N) zawierający aż 50% CaO.

Od kilku lat bardzo dużym powodzeniem cieszy się płynny nawóz CaTs Tiosiarczan wapnia, który charakteryzuje się wysoką skutecznością w dostarczaniu wapnia odżywczego. Zawiera on 9% CaO i 25% SO3. Praktycznie cała ta pula wapnia i siarki jest łatwo dostępna dla nawożonych roślin.

Drugim sposobem dostarczania roślinom wapnia jest dokarmianie dolistne. Najszybciej pobierany i transportowany w roślinie jest wapń skompleksowany aminokwasami pochodzenia roślinnego, taki jak w nawozie Metalosate Calcium. Pierwiastek podany w ten sposób jest bardzo szybko pobierany przez liście i owoce – zaledwie w ciągu 3 godz. od zastosowania. Ponadto aminokwasy (24%) stymulują pobieranie wapnia z gleby i są wykorzystywane w metabolizmie roślin. Wpływają także na dojrzewanie owoców – szczególnie metionina, która reguluje aktywność wytwarzania przez rośliny etylenu. Dlatego Metalosate Calcium, oprócz wysokiej skuteczności w likwidacji niedoborów wapnia w owocach i poprawy zdolności przechowalniczych, stymuluje wzrost drzew i owoców w sytuacjach stresowych oraz poprawia wybarwienie owoców. Najlepsze efekty daje stosowanie preparatu w okresie kwitnienia, a także przed zbiorami. Zalecana dawka to 2 l/ha.

Pierwsze zabiegi dolistne wapniem należy wykonać bardzo wcześnie, bo już w czasie kwitnienia. W tym terminie bezpiecznym źródłem wapnia jest scharakteryzowany powyżej nawóz Metalosate Calcium. Natomiast po kwitnieniu, kiedy największy deficyt wapnia zostanie zniwelowany, należy systematycznie, co 10–14 dni, stosować nawozy wapniowe, takie jak przywoływany już Metalosate Calcium (2 l/ha, 1 zabieg) lub Viflo Cal S (3 l/ha) albo Rosatop Ca (5 l/ha). Również na zakończenie sezonu polecana jest aplikacja Metalosate Calcium (2 l/ha), ponieważ sadownicy stosujący nawóz w poprzednich latach informowali o jego korzystnym wpływie na wybarwienie owoców.