Główne problemy w ochronie truskawek

Zbiory truskawek na plantacjach były bardzo duże, plantatorzy robili wszystko co mogli aby zwiększyć ilość i poprawić jakość zbieranych owoców przeznaczonych do handlu na rynki konsumenckie krajowe jak i zagraniczne. Jednak co roku występują niespodziewane problemy i komplikacje podczas uprawy truskawek. Podobnie jest i w tym sezonie, który wdał się wielu plantatorom we znaki. Głównie za sprawą warunków pogodowych jakie miały miejsce w ostatnim czasie, ale też czynników biotycznych występujących w dużym nasileniu na plantacjach. W niniejszym artykule zostaną omówione zjawiska, które wystąpiły oraz możliwości ograniczenia ich skutków. Sezon 2015 r w przypadku ochrony truskawek przed chorobami może zostać zaliczony do trudnych, z racji dużego potencjału inokulacyjnego grzybów, które pozostały na plantacji oraz sprzyjających ich rozwojowi warunków pogodowych jakie miały miejsce zimą oraz wiosną.

Czym jest stres ?

Stres to nic innego jak abiotyczny i biotyczny czynnik środowiska, który ogranicza procesy życiowe organizmu. Zmiana funkcji organizmu następuje w odpowiedzi na czynnik stresowy, który jest uzależniony od czasu trwania i natężenia bodźca. Czynniki stresowe dzielone są na czynniki abiotyczne: woda (susza), stresy mechaniczne, nutrienty, temperatura (mróz, chłód, przegrzanie), czynniki antropogeniczne (metale ciężkie), zasolenie, promieniowanie. Do drugiej grupy zaliczamy czynniki biotyczne: patogeny (grzyby, bakterie, wirusy), szkodniki, ale także inne rośliny. W wyniku wystąpienia czynnika stresogennego w roślinie można wyróżnić 4 fazy reakcji roślin. Pierwsza z nich to faza alarmu czyli spadek odporności – pierwsza reakcja na czynnik stresowy. Kolejna faza to resustycja czyli naprawa powstałych uszkodzeń (wtedy też następuje wzrost odporności), trzecia faza – aklimatyzacja w niej występuje wysoka odporność oraz odpowiedź fizjologiczna. Czwarta faza to wyczerpanie, w tej fazie odnotowywany jest spadek odporności, poprzez zbyt długi czas działania czynnika stresogennego.

W tym sezonie wegetacyjnym na plantacjach truskawek mamy do czynienia z obydwiema grupami czynników stresowych, zarówno biotycznymi jak i abiotycznym. Co gorsza czynniki stresowe wielokrotnie nakładały się na siebie, co powodowało, że rośliny miały słabszą kondycją, a tym samym znacznie wolniej uruchamiały mechanizmy odpornościowe.

Główne zagrożenia na plantacji – choroby

Każdy sezon ochrony prowadzony na plantacji truskawek jest inny, ponieważ presja niektórych patogenów jest różna. Do najpowszechniejszych i najgroźniejszych patogenów truskawki należą:

Botrytis cinerea (sprawca szarej pleśni),
Mycosphaerella fragariae (powoduje białą plamistość liści),
Sphaerotheca macularis (sprawca mączniaka prawdziwego),
Phytophtora cactorum (powoduje skórzastą zgniliznę owoców truskawki i zgniliznę korony truskawki),
Diplocarpon earliana (czerwona plamistość liści truskawki).

Na plantacjach truskawek pojawiają się nowe zagrożenia, z którymi nie zawsze wiadomo jak postępować.

Phytophthora fragariae fragariae – sprawca czerwonej zgnilizny korzeni truskawki
Xanthomonas fragariae – bakteria powodująca bakteryjną kanciastą plamistość liści truskawki.

Występują również inne czynniki biotyczne takie jak na przykład grzyby Phomopsis obscurans.
Sezon 2015 niewątpliwie możemy zaliczyć do „mączniakowych”, z racji bardzo dużej presji tej choroby na plantacjach. W ostatnim tygodniu wystąpiły również duże problemy związane są z szarą pleśnią oraz mokrą zgnilizną, a także z chorobami typu plamistości liści.

Mączniak prawdziwy truskawki

Objawy mączniaka występują na wszystkich nadziemnych organach truskawki. Intensywny biały, mączysty nalot pojawia się na owocach i liściach. W przypadku silnego porażenia liści zwijają się charakterystycznie łódkowato ku górze, co powoduje, że mączysty nalot staje się wyraźniej widoczny. Cechą charakterystyczną objawów mączniaka jest wyraźna zmiana zabarwienia liści – u większości odmian truskawki dochodzi do czerwienienia brzegów liści, a w przypadku niektórych odmian – do silnych uszkodzeń blaszki liściowej i pojawienia się na jej górnej stronie początkowo chlorotycznych, następnie czerwonobrunatnych plam (np. u odmiany ‘Dukat’). Często w miejscu wystąpienia przebarwień tkanka zamiera. Silny, mączysty nalot pokrywający niekiedy całe liście oraz powstające na nich nekrozy ograniczają powierzchnię asymilacyjną, co prowadzi do osłabienia wzrostu roślin i redukcji wielkości plonu. Porażone kwiaty obumierają, a zainfekowane zawiązki owoców drobnieją, są zdeformowane, słabo wybarwione, często brunatnieją i zasychają. Zakażenie owoców na krótko przed zbiorem nie wpływa na ich dojrzewanie, ale ze względu na mączysty nalot występujący na ich powierzchni, tracą one wartość handlową. Patogen zimuje w postaci grzybni i otoczni na liściach. Zarodniki konidialne stanowią źródło infekcji młodych liści. Wczesna i ciepła wiosna wpływa na bardzo szybkie pojawienie się symptomów choroby. Nasilenie choroby zależy od podatności odmian i warunków pogodowych panujących w okresie wegetacji. Zarodnikowaniu i rozprzestrzenianiu zarodników grzyba sprzyja ciepła (15-27 C) i sucha pogoda, infekcjom zaś – wysoka wilgotność utrzymująca się wewnątrz roślin truskawki.

Obserwacje i lustracje

W przypadku plantacji towarowych i matecznych bardzo ważną rolę w ochronie roślin spełniają lustracje. Ocenę porażenia liści truskawki najlepiej prowadzić od wczesnej wiosny (faza 19) do końca wegetacji (faza 97) na 400 liściach w kombinacji (4x 100 liści w powtórzeniu), posługując się 6-stopniową skalą bonitacyjną, gdzie:

0 – rośliny zdrowe,
1- (1-10% powierzchni liścia zajętej przez grzyb),
2- (10-20%),
3- (20-50%),
4- (50-80%
5- (powyżej 80%).

Progiem zagrożenia jest 5% porażonych liści wiosną, przed kwitnieniem roślin i jest podstawą do wykonania zabiegu zwalczającego chorobę.

Podatność odmian truskawki na porażenie przez sprawcę mączniaka prawdziwego jest różna:

Podatne: Elsanta, Gerida, Nadina, Darselect, Honeoye, Marmolada, Pegasus, Tarda, Vicoda, Lucy, Fenella
Średnia podatność: Dukat, Florence, Cigaline, Vima Zanta, Camarosa, Real, Syriusz, sophie,
Mało podatne: Kama, Kent, Senga Sengana, Filon, Onda, Madeleine

Metody ochrony przed mączniakiem prawdziwym:

Ochrona chemiczna jest szczególnie ważna w uprawach matecznych, towarowych polowych i pod osłonami. Do ochrony przed sprawcą mączniaka prawdziwego polecane są preparaty:

Domark 100 EC (0,6 l/ha) (7 dni karencji)
Luna Sensation 500 SC (0,8 l/ha) (3 dni karencji)
Nimrod 250 EC (1,5-2,5 l/ha) ( 14 dni karencji)
Signum 33 WG (1,8 kg/ha) ( 3 dni karencji)
Vaxiplant SL (1 l/ha karencji)
Zato 50 WG (0,25 kg/ha karencji)

W przypadku mączniaka prawdziwego powodowanego przez S. macularis istotne w prowadzonej ochronie są preparaty ograniczające zarodnikowanie grzyba. Takim działaniem charakteryzuje się preparat Fosfiron Mg zawierający aktywny jon fosofrynowy. Preparat ten oprócz spowalniania zarodnikowania grzyba ogranicza proces kiełkowania spor oraz rozwój strzępki infekcyjnej.

Fosfiron Mg zaleca się stosować z wyżej wymienionymi fungicydami w dawce 1,5 – 3l/ha.

Szara pleśń

Szara pleśń (Botrytis cinerea) jest jednym z najpowszechniejszych i najgroźniejszych patogenów na plantacji truskawki. W ostatnich dosyć wilgotnych latach oraz przy niedostatecznej ochronie choroba ta na wielu plantacjach wystąpiła w bardzo dużym nasileniu. Objawy szarej pleśni występują na wszystkich nadziemnych częściach roślin, we wszystkich fazach ich rozwoju. Patogeneza szarej pleśni wiąże się z dużą aktywnością enzymatyczną grzyba, powodującego szybkie gnicie tkanek, będące następstwem rozkładu związków pektynowych i zniszczeniu blaszki środkowej w tkance miękiszowej. Zależnie od rodzaju porażanego organu i fazy choroby na roślinach występują objawy w postaci brunatnych plam, zgorzeli i obumierania całych organów oraz zgnilizny. W ostatniej fazie rozwojowej choroby obserwowane są typowe oznaki etiologiczne szarej pleśni, mianowicie szary, pylisty nalot pokrywający zniszczone organy roślin. W późniejszych fazach choroby na powierzchni porażonych organów lub wewnątrz zniszczonych tkanek tworzą się czarne, drobne sklerocja. Skuteczna ochrona przed szarą pleśnią wymaga w zależności od odmiany 2 do 5 zabiegów chemicznych w okresie kwitnienia i wzrostu zawiązków. W tym czasie zalecane jest stosowanie preparatów kontaktowych, zapobiegawczych i interwencyjnych:

Merpan 80 WG (1,9 kg/ha) (14 dni karencji)
Frupica 440 SC (0,7 l/ha) (3 dni karencji)
Luna Sensetion 500 SC (0,8 l/ha) (3 dni karencji)
Pyrus 400 SC (2 l/ha) (3 dni karencji)
Signum 33 WG (1,8 kg/ha) (3 dni karencji)
Vaxiplant SL (1 l/ha) (-)
Grisu 500 SC (1,5 l/ha) (3/1 dzień karencji)
Switch 62,5 (0,8 kg/ha) ( 3/1 dzień karencji)
Teldor 500 SC (1,5 l/ha) (1 dzień karencji)
Prolectus 50 WG (1,2 kg/ha karencji)
Iprodione 500 SC (1,5 l/ha) ( 2 dni karencji)

Mając na uwadze trudności w zwalczaniu szarej pleśni należy prowadzić działania wspomagające ochronę m.in. odpowiednie nawożenie na plantacji. Najlepiej wybierać nawozy, które wykazują podwójne działanie: uzupełniają niedobory pierwiastków i wspomagają ochronę chemiczną. Takie działanie wykazuje preparat VIflo Cal S, który zawiera Ca oraz Ag w postaci nanocząsteczek. Jak wiadomo, Ag znane jest ze swoich właściwości fitosanitarnych, chroni przed porażeniem zarówno chorobami bakteryjnymi jak i grzybowymi. Natomiast zawarty Ca wzmacnia ściany komórkowe organów, ściany są grubsze i sztywniejsze wobec czego zarodniki grzybów nie są w stanie kiełkować do wnętrza miękiszu. W związku z bardzo dużym potencjałem inokluacyjnym grzyba B. cinerea należy używać preparatów, które wykazują działanie ograniczające tworzenie zarodników. Takim działaniem charakteryzuje się preparat Fosfiron Mg, który oprócz dostarczenia Mg i P działa spowalniająco na tworzenie spor oraz kiełkowanie zarodników i wzrost strzępki infekcyjnej.

Zgnilizna korony truskawki i skórzasta zgnilizna owoców

Phytophtora cactorum jest organizmem polifagicznym, sprawcą 2 chorób: skórzastej zgnilizny owoców truskawki oraz zgnilizny korony truskawki. Warunki sprzyjające infekcji różnią się od optymalnych warunków rozwoju choroby. Infekcji sprzyja przede wszystkim ciepła i wilgotna pogoda, a także zwięzłe i źle zdrenowane gleby. Wystąpienie chorób często ma charakter lokalny, zależy od warunków klimatycznych panujących w sezonie. Miniony sezon niewątpliwie można zaliczyć do sprzyjających rozwojowi chorób powodowanych przez P.cactorum, a to przez temp. powietrza 21̊ C oraz wysoką wilgotność powietrza. Typowym objawem zgnilizny korony truskawki są nekrozy obserwowane na przekroju pędu. Świeżo zaatakowana tkanka jest wodnista i zabarwiona na jasnobrązowo, potem wybarwia się na kolor intensywnie brązowo-czerwony. W czasie suchych i upalnych miesięcy proces gnicia może ulec zahamowaniu prowadząc do pozornego wyzdrowienia rośliny. Przy silnym porażeniu systemu korzeniowego obserwuje się więdnięcie całej rośliny. Na plantacji można obserwować w placowe wypadanie roślin. Objawy skórzastej zgnilizny owoców obserwowane są na owocach na różnym etapie rozwoju. Patogen poraża zarówno kwiaty jak i owoce od fazy zielonego zawiązka do fazy dojrzałego owocu. W wyniku infekcji na owocach truskawek obserwowane są początkowo jasno-brązowe później brązowe suche gnilne plamy, które niekiedy obejmują cały owoc. Na dojrzałych owocach obserwuje się zaś szarawo – żółte czasami fioletowe odbarwione plamy. Miąższ porażonych truskawek jest jasnobrązowy z ciemniejszymi wiązkami naczyniowymi. Porażone owoce nieprzyjemnie pachną, są gorzkie nie nadają się do spożycia. W wysokiej wilgotności w okresie pozbiorczym pokrywają się białą, delikatną grzybnią.

Phytophtora cactorum jest groźnym i szkodliwym patogenem na plantacjach truskawek, dlatego też wymaga odpowiednich działań, które ograniczają jego występowanie. Do najważniejszych metod ograniczania choroby zalicza się metody agrotechniczne oraz hodowlane czyli dobór odpowiednich odmian truskawki. Rośliny zaleca się uprawiać na podniesionych zagonach, co przyspiesza obsychanie owoców i zmniejsza ryzyko infekcji. Podobną rolę spełnia ściółkowanie plantacji.

W uprawie towarowej truskawki można stosować ś.o.r.:

Polyversum WP ( 0,1 kg/ha) ( -)
Luna Sensation 500 S.C. (0,8 l/ha) (3 dni karencji)

Stwierdzono, że niektóre fungicydy stosowane w zwalczaniu szarej pleśni są w stanie zmniejszyć nasilenie skórzastej zgnilizny owoców. Bardzo dobre efekty w ograniczaniu tej choroby wykazał również Fosfiron Mg, zawierający aktywny jon fosforynowy .

Czerwona plamistość liści truskawki

Sprawcą choroby jest grzyb Diplocarpon earliana, wystąpieniu patogena sprzyjają temperatura 20-25 ̊C oraz wysoka wilgotność (opady, deszczowanie). Choroba jest bardziej szkodliwa niż biała plamistość liści truskawki. Prowadzi do silnego uszkodzenia liści, zahamowania ich wzrostu, a także masowego zamierania roślin (przed zbiorami lub także w trakcie), co przyczynia się do zmniejszenia plonów i pogorszenia jakości owoców. Objawy choroby występują na liściach, rozłogach i innych naziemnych organach truskawki. Na blaszce liściowej pojawiają się liczne, drobne plamki, nieregularne karminowoczerwone o średnicy 1-5 mm. Objawy obserwuje się na starszych, dobrze rozwiniętych, zewnętrznych liściach, które z czasem czerwienieją i zamierają. Przy bardzo dużej presji patogena i silnych infekcji plamy mogą się łączyć, tworząc duże czerwonobrunatne nekrozy. Porażone liście przedwcześnie zamierają. Wystąpienie objawów na innych częściach rośliny często powoduje ich zasychanie i zahamowanie wzrostu co znacznie obniża kondycję roślin. Do głównych działań zapobiegawczych bądź też ograniczających czerwoną plamistość liści truskawki zalicza się używanie zdrowego i kwalifikowanego materiału nasadzeniowego, uprawa odmian odpornych: Elkat, Senga Sengana oraz metody agrotechniczne (wygrabianie liści). W przypadku metody chemicznej stwierdzono, że niektóre fungicydy stosowane do zwalczania szarej pleśni ograniczają także nasilenie czerwonej plamistości liści truskawki. Obecnie do ochrony zapobiegawczej polecany jest preparat:

Vaxiplant SL (1 l/ha) (-)

Ważną rolę we wspomaganiu ochrony przed sprawcą tej choroby pełnią również nawozy uruchamiające mechanizmy odpornościowe do których zaliczamy:

Fosfiron Mg (1,5-3 l/ha)
Viflo Cal S ( 3 l/ha)

Innowacyjne rozwiązania technologiczne, a nawozy stymulujące odporność roślin

Innowacyjność serii nawozów Vifo polega m.in. na zastosowaniu nowatorskiego rozwiązania nanotechnologii. Nanotechnologia to szeroka dziedzina nauki stwarzająca możliwość otrzymania i zastosowania struktur, których przynajmniej dla jednego wymiaru jednostką naturalną jest nanometr. Bardzo małe rozmiary umożliwiają szybkie przemieszczanie się nanocząsteczek po całej roślinie. Udowodniono ich skuteczne działanie bakteriobójcze i grzybobójcze (nanosrebra i nanomiedzi). Viflo Cu-B jest nawozem, w którym składniki pokarmowe są skompleksowane kwasem glukonowym. Połączenie 2 elementów (B i Cu) zapewnia bardzo szybkie pobieranie składników pokarmowych i wysoką skuteczność w likwidacji niedoborów pierwiastków oraz ograniczenie rozwoju chorób grzybowych i bakteryjnych. Viflo Cu-B jest skuteczny za sprawą nanocząsteczek Cu, która działa systemicznie, a w nawozie jej zawartość wynosi 4%. Nanosrebro i nanomiedź wykazują działanie bakteriobójcze i grzybobójcze, co wpływa korzystnie na efektywność prowadzonej ochrony roślin. Nawóz jest w pełni bezpieczny, nie posiada okresów karencji i prewencji oraz nie zostawia pozostałości w owocach – co jest szczególnie ważne w przypadku truskawki. Dodatkowo oprócz znacznej poprawy prowadzonej ochrony oraz uruchomienia mechanizmów obronnych poprawiają także parametry jakościowe i ilościowe uzyskiwanego plonu (jędrność, zawartość cukru). Podwójne działanie wykazuje również preparat Viflo Cal S, który zawiera Ca w połączeniu z nanocząsteczkami srebra. Nanocząsteczki srebra dodatkowo zapewniają lepsze natlenienie komórek roślinnych oraz aktywizują procesy życiowe roślin np. fotosyntezę.

W przypadku chorób grzybowych jak np. szara pleń, mączniak, choroby typu plamistość liści, należy uwzględnić w programie ochrony inne rozwiązania. Bardzo dobre efekty w ograniczaniu nasilenia choroby oraz zatrzymaniu procesu chorobowego na plantacji truskawki spełniły nawozy wspomagające ochronę oraz indukujące odporność roślin – pobudzając zarazem mechanizmy odpornościowe.

Dlaczego fosforyny są skuteczne i pomoce w ochronie przed chorobami grzybowymi?

Ponieważ, działają jako silny środek odżywczy uzupełniający niedobory fosforu i magnezu. Zwiększają odporność roślin na niekorzystne warunki atmosferyczne i siedliskowe, stymulując przy tym mechanizmy obronne roślin. Dodatkowo aktywność fosforynu związana jest z budową samej cząsteczki – jest uboższa o jeden atom tlenu, co daje zwiększoną mobilność w roślinie i glebie. Fosforyny działają fungistatycznie na patogeny, czyli opóźniają wzrost komórki grzybowej oraz spowalniają tworzenie spor, co powoduje wydzielanie przez patogeny „metabolitów stresu” (licznych związków chemicznych). „Metabolity stresu” są rozpoznawane przez roślinę, która wytwarza zwiększone ilości przeciwciał oraz wzmacnia fizyczną strukturę błony i ściany komórkowej. Roślina reaguje wtedy akumulacją fitoaleksyn (ciał odpornościowych), co powoduje odpowiedź układu odpornościowego, porównywalną z tą zachodzącą w ludzkim organizmie. Komórki zainfekowane są zmuszane do apoptozy „samobójstwa zaprogramowanego”– śmierć komórki w organizmie wielokomórkowym.

Laminaryna w ochronie

Kolejną perspektywiczną substancją aktywną jest laminaryna, która aktualnie dostępna jest w dwóch preparatach; Vaxiplant SL oraz Plantivax SL wykorzystywanych w ochronie upraw sadowniczych przed chorobami pochodzenia grzybowego oraz bakteryjnego. Laminaryna jest w pełni naturalną substancją pozyskiwaną z alg morskich całkowicie bezpieczną dla roślin. Preparaty na bazie tej substancji stanowią pewnego rodzaju szczepionkę dla roślin, która działa podobnie jak ludzka. Substancja aktywna, czyli laminaryna jest odbierana przez roślinę jako atak patogena. W ten sposób roślina zostaje wcześniej przygotowana na ewentualne zagrożenie ze strony sprawców chorób. Dzięki temu w roślinie pobudzane są naturalne mechanizmy odpornościowe, wobec czego możemy mówić o jej pośrednim wykorzystaniu do walki z patogenami atakującymi rośliny. Szczególnie duże znacznie w uprawie truskawek ma preparat Vaxiplant SL, który zarejestrowany jest do ochrony przed białą i czerwoną plamistością liści truskawek, mączniaka prawdziwego, szarą pleśnią. Stosowanie preparatu w zalecanej dawce 1 l/ha działa zapobiegawczo wobec sprawców wymienionych chorób. Należy pamiętać o kontynuacji programu zapobiegawczego w połączeniu z innymi preparatami nawozowymi o podobnym działaniu, uruchamiającym mechanizmy odpornościowe rośliny.

Aktualne programy ochrony uwzględniające innowacyjne substancje aktywne są szansą dla prowadzenia integrowanej ochrony chemicznej wobec agrofagów na plantacjach. Wykorzystanie preparatów o podwójnym działaniu, czyli zarówno dokarmiających jak i pobudzających mechanizmy odporności w roślinie, zapewnia wysoką efektywność oraz stwarza możliwości do ograniczenia ponoszonych kosztów produkcji, przede wszystkim poprzez zwiększenie efektywności i skuteczności ochrony.