Fungicydy – odporność

Program ochrony jabłoni przed parchem jabłoni opiera się – jak np. W tym sezonie wegetacyjnym – na wykonaniu średnio około 28 zabiegów. Przy wadliwym doborze środków może się to znacząco przyczynić do powstania zjawiska odporności.

Problem z odpornością na fungicydy szczególnie uwidacznia się w sezonie parchowym. Zwłaszcza w przypadku, gdy program ochrony jest oparty na jednym lub dwóch środkach oraz występuje często odnotowywany błąd, czyli stosowanie preparatów z tej samej grupy chemicznej.

Definicja odporności

Zjawisko odporności patogenów na stosowane fungicydy znane jest od kilkudziesięciu lat. Jak wynika z literatury naukowej, jej rozwój to naturalne zjawisko występujące w procesie ewolucyjnym. Odporność jest to zdolność organizmu do dostosowania się do warunków otoczenia, a stosowanie środków ochrony roślin jest jednym z takich właśnie warunków. Należy pamiętać, że w danej populacji niektóre osobniki będą potrafiły się rozwijać mimo działania ś.o.r., gdyż są one odporne. Aktualnie można wyróżnić kilka rodzajów odporności: metaboliczną, krzyżową, wielokrotną, behawioralną, penetracyjną oraz – najistotniejsze w przypadku odporności powstałej na fungicydy – ilościową i jakościową. Nie ulega wątpliwości, że każda z tych odporności może znacząco obniżyć skuteczność ś.o.r., a tym samym decydować o sukcesie prowadzonego programu ochrony. Jedną z głównych przyczyn powstawania odporności jest presja selekcyjna.

Fungicydy strobilurynowe: syllit

  • strobiluryny posiadają wysoce specyficzny mechanizm działania grzybobójczego
  • zaliczane są do grupy związków o bardzo wysokim ryzyku powstawania odporności wśród grzybów patogenicznych
  • w polskich sadach jabłoniowych fungicydy te są stosowane do zwalczania parcha jabłoni od 1998 roku
  • mechanizm odporności na tę grupę środków nie jest jeszcze do końca wyjaśniony
  • w ostatnich latach w niektórych sadach odnotowano obniżenie skuteczności tej grupy chemicznej.

Czym jest presja selekcyjna?

To wielokrotne i powtarzalne stwarzanie identycznych warunków środowiskowych dla danej populacji. Oznacza to stosowanie środków o takim samym mechanizmie działania i tej samej substancji aktywnej na identyczną populację, co doprowadza do usunięcia z niej osobników wrażliwych. Natomiast osobniki, które potrafią przetrwać w takich specyficznych warunkach, rozwijają się dalej i zaczynają dominować w tej grupie.

Ryzyko odporności

W przypadku częstych zabiegów przeciwko określonemu patogenowi z użyciem ś.o.r. z tej samej grupy chemicznej i takim samym mechanizmie działania może nastąpić selekcja naturalna w postaci zmian genetycznych, których skutkiem jest mniejsza wrażliwość. Taka odporność może doprowadzić do całkowitego braku skuteczności substancji aktywnych grup chemicznych fungicydów. Jak pokazują dane naukowe uzyskane z prowadzonych badań, zjawisko odporności V. inaequalis w Polsce oraz innych krajach europy zachodniej dotycz y większości grup fungicydów. Aktualnie stwierdzono występowanie odporności na benzimidazole, inhibitory biosyntezy ergosterolu, dodynę i strobiluryny.

Fungicydy dodynowe:

  • dodyna w ochronie sadów była pierwszym lokalnie systemicznym środkiem działającym zapobiegawczo, interwencyjnie oraz wyniszczająco w zwalczaniu parcha jabłoni
  • mechanizm działania środka polega na zakłóceniu funkcjonowania plazmalemmy, w wyniku czego zaburzona zostaje wymiana substancji między komórkami grzyba a otoczeniem
  • stosowanie często w zaniżonych dawkach tego związku spowodowało pojawienie się form odpornych Venturia inaequalis na dodynę
  • w Polsce pojawienie się odporności na fungicydy dodynowe zanotowano pod koniec lat 80. ubiegłego stulecia
  • ryzyko odporności jest tylko przy stosowaniu niezgodnym z zaleceniami zawartymi w etykiecie rejestracyjnej

Odporność – aktualna sytuacja4

Występowanie form Venturia inaequalis, odpornych na fungicydy dodynowe i strobilurynowe, zostało stwierdzone podczas prowadzonych badań w ciągu ostatniego dziesięciolecia przez naukowców z ośrodków badawczych. Wtedy też odnotowano bardzo wysoki wskaźnik odporności grzyba w badanych sadach zlokalizowanych w centralnej Polsce. Aktualnie również w sadach jabłoniowych w krajach zachodniej europy, np. holandii, Francji, Belgii, zjawisko odporności V. inaequalis dotyczy większości stosowanych grup chemicznych. Uważa się, że w Polsce problem ten tyczy się w szczególności fungicydów strobilurynowych i dodynowych. Odporność dynamicznie się zmniejsza dotychczas stwierdzona odporność w sadach towarowych nie oznacza, że określony wskaźnik form odpornych utrzymuje się przez cały czas na tym samym poziomie. Tam, gdzie zaprzestano stosowania danej substancji, nie dochodzi już do selekcji form odpornych, a pula genowa w populacji parcha w naturalny sposób powraca do stanu początkowego (wyjściowego – bez odporności). W większości przypadków od dokonanej diagnozy minęło kilka lub kilkanaście lat. Od tamtej pory nastąpiły znaczące zmiany w przyjętych programach, dlatego też w sadach jabłoniowych, w których odporność stwierdzono kilka lat temu, należy te badania powtórzyć, by określić aktualny jej poziom. W związku z bardzo dużym zainteresowaniem sadowników tym tematem podjęto wstępne badania. Z przeprowadzonych doświadczeń w sezonie wegetacyjnym 2014, w którym warunki pogodowe były stosunkowo sprzyjające rozwojowi parcha jabłoni, można stwierdzić, że w analizowanych sadach wskaźnik odporności jest wysoki, ale są też takie sady, gdzie jest bardzo niski. Badania populacji V. inaequalis w monitorowanych sadach jabłoniowych wykazały, że udział form o obniżonej wrażliwości na krezoksym metylu jest znacznie wyższy niż w przypadku trifloksystrobiny. Analizując wskaźnik form odpornych V. inaequalis na krezoksym metylu w przeprowadzonych próbach, widać, że utrzymywał się on na poziomie wysokim i bardzo wysokim. Taki wynik wskazuje, że substancja aktywna zapewnia dość niską skuteczność w prowadzonej ochronie chemicznej. Natomiast w przypadku dodyny uzyskane wyniki wskazują na niski lub średni stopień odporności, co jest bardzo obiecujące w przygotowywaniu programu ochrony na przyszły sezon wegetacyjny.

Czynniki decydujące o wystąpieniu odporności:

  •  mechanizm działania grzybobójczego środka
  •  presja selekcyjna środka, jaką wywiera na populację grzyba
  •  mobilność mutacyjna i zdolność reprodukcyjna samego patogenu (grzyb Venturia inaequalis charakteryzuje się dużą zmiennością)
  •  intensywność prowadzonej ochrony chemicznej
  •  monokulturowa forma uprawy jabłoni

Wnioski… i co dalej?

Wykonane badania pilotażowe i analiza otrzymanych wyników pozwala na skonstruowanie następujących wniosków:

  •  jedynie w przypadku preparatu zawierającego krezoksym metylu można stwierdzić, że poziom odporności jest wysoki. w analizowanych kombinacjach udział form o obniżonej wrażliwości na substancję czynną trifloksystrobinę oraz dodynę jest utrzymywany na niskim oraz średnim poziomie
  •  wykonane badania potwierdzają, że następuje wyraźna zmiana zmierzająca w kierunku powrotu populacji grzyba do jego form pierwotnych = wyjściowych, bez odporności. Jest to niewątpliwie bardzo obiecujące w podejmowaniu decyzji dotyczących ustalania programu ochrony na kolejne sezony
  • wartość wskaźnika form odpornych wynikała przede wszystkim z prowadzonego programu ochrony chemicznej sadu i stosowania fungicydów z określonych grup chemicznych
  • w czasie prowadzonej obserwacji mikroskopowej zauważono, że najskuteczniejszym środkiem hamującym kiełkowanie zarodników, ale także powodującym ich uszkodzenie, m.in. wysuszanie spór i zniszczenie ścian komórkowych, był preparat Zato, który zawiera trifloksystrobinę
  • wartość wskaźnika form odpornych w przypadku dodyny była znacznie mniejsza w porównaniu z wartością wskaźnika form odpornych przebadanych populacji na strobiluryny. Skuteczność dodyny zawartej w preparacie Syllit potwierdziła doniesienia z literatury dotyczące jej działania wobec innych patogenów grzybowych, np. Alternaria alternata, Fusarium avenaceum oraz Botrytis cinerea, oraz działania bakteriostatycznego wobec bakterii patogenicznych z rodzaju m.in. Pseudomonas spp., Erwinia spp.
  •  mówiąc o zjawisku odporności, nie można generalizować tylko jednej grupy fungicydów oraz wniosków z badań wykonanych kilka lat temu.

Obecnie prowadzone programy ochrony sadów jabłoniowych są na tyle zróżnicowane i zmodyfikowane, że nie przyczyniają się do powstawania zjawiska odporności populacji grzyba V. inaequalis. Nie ulega wątpliwości, że badania dotyczące odporności należy powtórzyć oraz cały czas prowadzić monitoring zarówno rozwoju form odpornych grzyba, jak i ryzyka wykształcenia odporności, a także stosować się do zaleceń ochrony przeciw V. inaequalis zgodnych z aktualnym stanem zagrożenia tym patogenem.

Zapobieganie powstawaniu Form odpornych

  • stosowanie mieszanin fungicydu strobilurynowego i powierzchniowego znacznie wpływa na obniżenie strat powodowanych wystąpieniem form odpornych, nawet przy znacznym udziale tych form w populacji
  • w przypadku gdy w sadach towarowych występują formy odporne na wysokim i bardzo wysokim poziomie, należy ograniczyć stosowanie wybranej grupy fungicydów do 1–2 razy w sezonie lub całkowicie zaniechać ich używania
  • z danej grupy chemicznej ś.o.r. należy wybierać substancje aktywne, które wykazują najlepszą i najwyższą skuteczność w stosunku do zwalczanego patogenu
  • termin wykonania zabiegu należy dostosować i skorelować z momentem przekroczenia przez dany agrofag jego progu ekonomicznej szkodliwości
  • do zabiegów fungicydowych należy dodawać adiuwanty, które niewątpliwie poprawią skuteczność wykonywanego zabiegu. adiuwant zapewnia całkowite pokrycie blaszki liściowej oraz prawidłowe wnikanie i penetrację substancji aktywnej, a tym samym jej działanie
  • należy bezwzględnie przestrzegać zalecanych dawek i stosować środki ochrony roślin zgodnie z ich etykietą – instrukcją stosowania

 

Karolina Felczak