Działanie fungicydów zwalczających parcha jabłoni

Parch jabłoni był, jest i będzie największym zagrożeniem sadów jabłoniowych. Wynika to z doskonałego przystosowania się grzyba Venturia inaequalis do żywiciela — jabłoni oraz do warunków siedliskowych naszej strefy klimatycznej. Skuteczne zwalczanie parcha jabłoni jest najważniejszym elementem, który decyduje o powodzeniu w produkcji jabłek. Istotną rolę w walce z tą chorobą odgrywa chemiczna metoda ochrony. O jej skuteczności decyduje zaś wybór właściwego fungicydu i terminu zabiegu, a także technika samego opryskiwania. Stosując fungicydy, należy brać pod uwagę również inne czynniki, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na skuteczność ochrony chemicznej.

Fungicydy a parch jabłoni

Przystępując do ochrony jabłoni przed parchem jabłoni, warto przeanalizować kilka czynników, m.in. położenie i otoczenie sadu, wiek drzew, sposób ich prowadzenia, efektywność ochrony w roku poprzednim (we własnym sadzie, jak również u sąsiadów), ze szczególnym uwzględnieniem możliwości zaistnienia odporności uprawianej odmiany, posiadane przyrządy do wyznaczania okresów krytycznych lub odległość od punktów, gdzie są zainstalowane takie urządzenia oraz tempo przyrostu powierzchni blaszek liściowych i zawiązków owoców.

Fungicydy do zwalczania parcha jabłoni możemy podzielić — uwzględniając ich wpływ na rozwój grzyba — na działające:

• zapobiegawczo (przed lub w trakcie infekcji),
• interwencyjnie (po infekcji),
• wyniszczająco (po wystąpieniu objawów choroby).

Preparaty zapobiegawcze

Preparaty zapobiegawcze hamują głównie kiełkowanie zarodników grzyba. Takie działanie wykazują fungicydy należące m.in. do ditiokarbaminianów, ftalimidów oraz pochodnych guanidyny. Niektóre z tych  preparatów są opisywane jako produkty posiadające krótkie działanie interwencyjne od 24 do 36 godzin po infekcji. Natomiast trwałość tych preparatów na blaszkach liściowych jest określana na 6 do 8 dni do końca kwitnienia i 10 do 14 dni po kwitnieniu (czas ten nie uwzględnia zmycia preparatów przez deszcz oraz gwałtownego przyrostu powierzchni blaszek liściowych i zawiązków owoców).

Z analizy danych zawartych w poniższej tabeli wynika, że najlepszym działaniem zapobiegawczym cechują się: kaptan, ditianon, dodyna, cyprodinil, krez oksym metylu, trifloksystrobina oraz pirymetanil.

Fungicydy interwencyjne

Fungicydy interwencyjne działają w trakcie infekcji i po jej zakończeniu. Preparaty skutecznie działające w tej fazie rozwoju sprawcy choroby są przemieszczane przez kutikulę. W przypadku tych fungicydów ważna jest długość działania interwencyjnego — wynosi ona od 36 do 120 godzin po infekcji i koncentruje się głównie na inhibicji wzrostu grzybni rozwijającej się pod kutikulą.

Z poniższej tabeli (kliknij, aby powiększyć) wynika, że najdłuższym działaniem interwencyjnym charakteryzują się fungicydy zawierające flusilazol i difenokonazol.

Fungicydy wyniszczające

Fungicydy działające wyniszczająco są skuteczne po pojawieniu się plam parcha jabłoni na liściach. Niszczą one zarodniki konidialne, trzonki konidialne lub grzybnię. Spośród zarejestrowanych najlepsze działanie mają fungicydy zawierające dodynę. Wyniszczające działanie wykazują również preparaty z grupy IBE oraz fungicydy anilinopirymidynowe i strobilurynowe stosowane wkrótce po pojawieniu się plam parcha jabłoni.

Należy jednak pamiętać, że wykorzystywanie właściwości wyniszczających fungicydów powinno być ostatecznością. Częste stosowanie tych preparatów w sezonie, a szczególnie stosowanie ich wyniszczająco może prowadzić do szybkiego powstawania odporności sprawcy parcha jabłoni na grupy środków obarczone takim ryzykiem.

Działanie substancji aktywnych na/w roślinie

Fungicydy stosowane w ochronie jabłoni przed parchem jabłoni możemy podzielić także w zależności od zachowania się ich substancji aktywnych na lub w roślinie. Stosując to kryterium, fungicydy dzielimy na:

● powierzchniowe zwane kontaktowymi — pozostają na powierzchni chronionych organów, tworząc warstwę ochronną;

● wgłębne — są transportowane przez kutikulę, wnikają w głąb tkanek liścia, nie są jednak przemieszczane systemicznie poza miejsce naniesienia;

● systemiczne — transportowane w tkankach liści poza miejsce naniesienia, w zawiązkach i owocach preparaty te działają zwykle wgłębnie;

● quasi układowe, mezostemiczne — takim działaniem charakteryzują się strobiluryny.

Fungicydy kontaktowe

Stosując fungicydy kontaktowe, należy mieć na uwadze kilka czynników modyfikujących ich działanie. Najważniejszym, który zmienia działanie tych preparatów jest deszcz powodujący ich zmycie. Przyjmuje się, że suma opadów 20–25 mm po opryskiwaniu zmywa ochronną powłokę preparatu i nie możemy już liczyć na jego skuteczne działanie.

Określając odstępy pomiędzy zabiegami, należy uwzględniać nie tylko sumę opadów, lecz także ich intensywność — gwałtowny opad burzowy, mniejszy nawet niż 20 mm deszczu, potrafi zmyć całkowicie fungicyd. Najodporniejsze na zmywanie są preparaty strobilurynowe, „wytrzymują” opady do 40 mm.

Duże znaczenie po zastosowaniu fungicydów powierzchniowych ma przyrost powierzchni blaszek liściowych. W sprzyjających warunkach wzrostu drzew powierzchnia blaszek liściowych przyrasta bardzo szybko. Uważa się, że przyrost powierzchni liści o 100% eliminuje już skuteczność fungicydów naniesionych kilka dni wcześniej.

Jednak niektóre preparaty oparte np. na dodynie, ditianonie lub strobilurynach charakteryzują się doskonałym efektem „pełzania” po powierzchni blaszek liściowych w okresie zwilżenia liści. Pojawienie się nowych liści na pędach po opryskiwaniu oznacza najczęściej, że nie ma na nich fungicydów powierzchniowych. Przyjmuje się, że w początkowym okresie rozwoju drzew nowy liść pojawia się co 4 dni. Czas ten jednak, w zależności od warunków atmosferycznych, może się skracać lub wydłużać.

Stosując preparaty kontaktowe, należy pamiętać, że młode liście na pędach są zwinięte i w czasie zabiegu pokrywane są preparatami tylko z jednej strony.

Preparaty wgłębne i systemiczne

Stosując preparaty wgłębne i systemiczne, należy mieć na uwadze przede wszystkim warunki  atmosferyczne towarzyszące aplikacji preparatu, które istotnie wpływają na ich pobieranie i działanie.

Temperatura powietrza, zarówno w czasie opryskiwania, jak i kilka godzin po zabiegu, decyduje o skuteczności fungicydu.

Przyjmuje się, że dla preparatów z grupy IBE minimalna temperatura to 12°C, a dla preparatów z grupy anilinopirymidyn maksymalna temperatura, w jakiej mogą być stosowane to 20°C.

Duże znaczenie ma także wilgotność powietrza (z wilgotnością wiąże się tempo wysychania cieczy użytkowej na liściach). Preparaty IBE nie powinny być stosowane przy niskiej wilgotności powietrza, gdyż często w połączeniu z dużym nasłonecznieniem ograniczone jest pobieranie substancji aktywnej przez roślinę.

Silne nasłonecznienie podczas opryskiwania może powodować szybki rozpad substancji aktywnych niektórych preparatów z grupy IBE.

W przeciwieństwie do preparatów kontaktowych fungicydy wgłębne i systemiczne wnikają w głąb tkanek roślin, a więc są wolniej wymywane przez deszcz. Warunkiem uzyskania tego efektu jest wniknięcie substancji aktywnej do tkanek.

Przeciętny czas wnikania substancji z grupy IBE do rośliny wynosi około 4 godziny. Stosując preparaty z tej grupy, należy pamiętać, że nawet niewielki deszcz w trakcie opryskiwania lub krótko po zabiegu może silnie ograniczyć ich działanie. Preparaty anilino pirymidynowe potrzebują do wniknięcia do tkanek około 2 godzin. Preparaty z grupy IBE są najlepiej pobierane przez młode, aktywne tkanki.

Zastosowanie jednak tych preparatów, gdy obserwuje się wolniejsze pojawianie się nowych liści, może minimalnie obniżyć skuteczność ochrony, szczególnie jeśli któryś z wyżej wymienionych czynników będzie na pograniczu optimum (np. temperatura 12–13°C).

Uwaga na odporność

Stosując te same fungicydy w kolejnych sezonach lub nadużywając ich w danym sezonie, powinniśmy mieć na uwadze możliwość pojawienia się odporności sprawcy parcha jabłoni na niektóre z nich. Aby temu zapobiec, dobierając fungicyd do zabiegu, należy kierować się pewnymi zasadami. Jedną z nich jest ograniczenie w danym sezonie liczby zabiegów do 2–3 preparatami z grup o wysokim ryzyku powstawania odporności (IBE, strobiluryny, anilinopirymidyny) oraz stosownie rotacji fungicydów z różnych grup chemicznych.

Wskazane jest stosowanie mieszanin fungicydów wgłębnych i systemicznych z fungicydami kontaktowymi oraz unikanie korzystania z wyniszczających właściwości preparatów (szczególnie w drugiej części sezonu wegetacyjnego).

W tabeli poniżej podano substancje aktywne fungicydów i propozycje ich zastosowania w poszczególnych fazach rozwojowych jabłoni.

W najbliższym czasie prawdopodobnie nie zostaną wprowadzone na rynek środków ochrony nowe substancje aktywne fungicydów (np. na miarę strobiluryn), które byłyby pomocne w zwalczaniu parcha jabłoni. Dlatego należy umiejętnie korzystać z dostępnych fungicydów, tak aby prawidłowo prowadzona ochrona chemiczna zapewniała uzyskanie wysokiej jakości owoców.

Opracowanie: Dział Techniczno-Naukowy Agrosimex